Peningamál - 01.05.2000, Blaðsíða 16

PENINGAMÁL 2000/2 15
í þjóðarbúskapnum. Því beinist athyglin að hefðbundnum
úrræðum svo sem hækkun skatta eða samdrætti útgjalda.
Síðari kosturinn er að því leyti álitlegri að gera má ráð
fyrir að upphafleg áhrif séu meiri. Skattahækkun lækkar
ráðstöfunartekjur einstaklinga, sem bregðast við tekju-
tapinu með því að draga úr neyslu og sparnaði. Að því til-
skildu að meiri skatttekjur auki ekki opinber útgjöld,
eykst sparnaður ríkisins meira en nemur samdrætti í
sparnaði skattgreiðenda. Þótt skattahækkun geti verið
nokkuð áhrifarík leið til að draga úr eftirspurn dregur úr
virkni hennar ef einkaaðilar bregðast við með því að
draga mjög úr sparnaði eða taka jafnvel lán til að dreifa
áhrifunum á lengri tíma. Meiri hætta er á slíku ef skatta-
hækkanir eru álitnar tímabundnar, en á því eru meiri líkur
en ella telji skattgreiðendur ástand opinberra fjármála
traust.10 Áhrif þess að draga úr ríkisútgjöldum á heildar-
sparnað eru að því leyti meiri en áhrif samsvarandi
skattahækkunar að ekki verður upphafssamdráttur í
sparnaði einkageirans. Bein áhrif minni útgjalda eru því
ótvíræð, en að auki hefur samdráttur útgjalda almenn
margföldunaráhrif er draga úr tekjum einkageirans, sem
bregst við með því að minnka neyslu og sparnað. Hin
óbeinu áhrif samdráttar í útgjöldum verða, með sömu
rökum og áhrif skattabreytinga, minni sé samdrátturinn
álitinn tímabundinn. Vegna þess að skattahækkun og
niðurskurður útgjalda bæta stöðu ríkissjóðs kunna slíkar
aðgerðir að leiða til lægri vaxta og stuðla að hækkun
eignaverðs sem dregur nokkuð úr aðhaldsáhrifum þeirra
til langframa. Eigi að síður virðist ljóst að þegar öllu er á
botninn hvolft sé leitun að betri úrræðum til að auka
þjóðhagslegan sparnað en venjubundnum aðhaldsaðgerð-
um. Samdráttur útgjalda er í því sambandi yfirleitt áhrifa-
ríkari en skattahækkun. Óbeinar aðgerðir til að hafa áhrif
á sparnaðarhneigð hafa tilhneigingu til að hnika sparnaði
á milli forma og neyslu milli tímabila fremur en auka
heildarsparnað. Við núverandi ástand efnahagsmála er
brýnt að grípa til reyndra aðgerða sem hafa tiltölulega
örugg og skjótvirk áhrif á eftirspurn. Tilraunir til að hafa
áhrif á sparnaðarhneigð með öðrum hætti eru góðra
gjalda verðar, en ekki líklegar til að hafa nægilega mikil
og skjót áhrif til þess að draga úr því ójafnvægi sem nú
blasir við í þjóðarbúskapnum.
10. Skyld mótbára og róttækustu rökin gegn virkni skattahækkana er að
skattgreiðendur taki með í reikninginn að skattgreiðslur framtíðar-
innar verði hvorki meiri né minni en ríkisútgjöld gefi tilefni til. Því
séu allar skattabreytingar tilflutningur í tíma nema útgjaldabreyting-
ar gefi tilefni til þeirra. Skattahækkun nú ein og sér væri samkvæmt
þessu ávísun á lækkun seinna. Skattgreiðendur myndu því bregðast
við henni með lántökum eða með því að ganga á sparnað.