Peningamál - 01.05.2000, Qupperneq 33

32 PENINGAMÁL 2000/2
festingarkosta. Sparifjáreigendur eru í vaxandi mæli
að breytast í fjárfesta.
… duga ekki til fjármögnunar …
Innlánin ein sér duga ekki til fjármögnunar lánastofn-
ana. Frá lokum árs 1996 til loka árs 1999 lækkaði
hlutfall innlána af útlánum viðskiptabanka og spari-
sjóða úr 80% í um 65%. Önnur fjármögnun hefur
þurft að fylla það skarð sem hefur skapast.
… og því er meira sótt á markað
Í stað innlána hafa á undanförnum árum í vaxandi
mæli komið erlendar lántökur og verðbréfaútgáfa á
innlendum og erlendum mörkuðum. Sérstaklega var
sótt fé á erlenda markaði á liðnu ári eins og árið áður.
Erlendar lántökur viðskiptabanka og sparisjóða
hækkuðu um 51% á síðasta ári en hækkunin hjá fjár-
festingarbönkunum var 38%. Hlutfall erlendra lána
af útlánum og markaðsskuldabréfum í lok ársins var
35% hjá viðskiptabönkum og sparisjóðum en hlutfall
fjárfestingarbankanna var 70%.
Sú mikla aukning sem hefur verið í erlendum
endurlánum íslenskra lánastofnana skýrist að miklu
leyti af lægri vöxtum erlendra lána en innlendra. Til
samanburðar má nefna að ávöxtunarmunur á inn-
lendum og erlendum millibankamarkaði var 3,45
prósentustig í upphafi ársins 1999 en 5,90 í lok þess.4
Við bætist styrking íslensku krónunnar gagnvart
gjaldeyriskörfunni sem nam 2,76% á síðasta ári.
Afleiðingin er að fyrirtæki, sveitarfélög og einstakl-
ingar hafa aukið lántökur sínar í erlendri mynt.
Áhyggjuefni er að í hóp lántakenda hefur bæst fjöld-
inn allur sem áður fyrr fjármagnaði sig eingöngu í
íslenskum krónum og hefur ekki tekjur í erlendri
mynt. Þessir aðilar taka því gengisáhættu samhliða
ávinningi af lækkun vaxtaútgjalda. Lánastofnanirnar
sjálfar eru bundnar takmarkandi reglum um eigin
gengisáhættu sem Seðlabankinn setur en geta orðið
fyrir útlánatöpum ef viðskiptamenn þeirra geta síðar
meir ekki staðið í skilum.
Skuldbindingar utan efnahags hafa aukist
Auk ábyrgða og annarra hefðbundinna skuldbindinga
utan efnahags hafa á síðustu árum bæst við skuld-
bindingar vegna afleiðuviðskipta með gjaldeyri og
vexti. Í ársskýrslum banka og sparisjóða má sjá um-
fangið í eignum og skuldum vegna slíkra samninga
og jafnframt reiknað útlánaígildi þeirra. Útlána-
ígildið er áhættumæling sem gefur vísbendingu um
umsvifin en ræðst ekki síður af því hversu langir
samningarnir eru. Þeim mun lengri sem samningarnir
eru, þeim mun meiri áhætta og hærra útlánaígildi.
Útlánaígildi vaxta- og gjaldeyrissamninga vegið með
mótaðilaáhættu hækkar milli ára úr 1.804 m.kr. í
3.265 m.kr. í lok liðins árs. Þetta er 81% aukning.
Eigið fé eykst …
Hækkun eigin fjár viðskiptabankanna var 4.272
m.kr., sparisjóðanna 2.305 m.kr. og fjárfestingar-
bankanna 2.005 m.kr. Sem viðmiðun við eigið fé er
litið til áhættugrunns, sem er deilitala eiginfjárhlut-
fallsins. Áhættugrunnurinn tekur til heildareigna en
jafnframt liða utan efnahags. Sá áhættugrunnur hefur
hækkað verulega á síðustu árum í þeirri þenslu útlána
og stöðutöku sem bankar og sparisjóðir hafa tekið
þátt í.
… að hluta vegna víkjandi lána …
Til að mæta auknum umsvifum og afleiðingum
þeirra í hækkun áhættugrunns hafa lánastofnanir nýtt
sér möguleika á útgáfu víkjandi lána sem telja má til
eigin fjár samkvæmt ákveðnum reglum. Á liðnu ári
tóku allir viðskiptabankarnir slík lán og Kaupþing
gaf út nýtt hlutafé.
Fjármögnun innlánsstofnana
1995 1996 1997 1998 1999
0
20
40
60
80
100
%
Innstæður Verðbréfaútgáfa Erlent lánsfé til endurlána
Mynd 2
Hlutfallsskipting
4. Ávöxtunarmunur 3ja mánaða millibankavaxta á Íslandi og sambæri-
legra vaxta í viðskiptalöndum veginna með gjaldeyrisvog krónunnar.