Málfregnir - 01.05.1987, Blaðsíða 30

skrúðug. Síðustu árin hefir verið að ræt-
ast úr. Með útgáfunni á ljósprentun
orðabókar Siglusar Blöndals 1980 og
viðbætisins 1981 er eins og stífla hafi
brostið. Síðan hefir hver viðburðurinn
rekið annan. Nú eigum við allt í einu
orðabækur af ýmsu tagi sem ekki voru til
áður: orðabók um íslenskt slangur
(1982), stóra sænsk-íslenska orðabók
(kom út í Svíþjóð 1982), íslenska sam-
heitabók (1985) og sérhæf orðasöfn með
hugtakaskýringum, úr uppeldis- og sál-
arfræði (1986) og tölvutækni (1986). Á
þessum sömu árum höfum við auk þess
eignast endurbætta útgáfu af orðabók
Menningarsjóðs og síðast en ekki síst
stóra ensk-íslenska orðabók (1984) og
skólaútgáfu af henni (1986).
Stóru ensk-íslensku orðabókarinnar
er getið hér þótt hún sé ekki lengur ný á
markaðnum. Hún var samin og út gefin
til að auðvelda Islendingum að nota sitt
eigið mál og þörfin fyrir hana var orðin
fjarskalega brýn. Útkoma hennar var
því mikið fagnaðarefni íslenskum mál-
ræktarmönnum. Petta er viðamesta og
fróðlegasta orðabók sem gerð hefir verið
yfir erlent mál með þýðingum á íslensku
og voru margir sérfræðingar á ýmsum
sviðum fengnir til að vinna að henni og
leggja til sérþekkingu sína. Pannig hefir
aldrei áður verið staðið að samningu
orðabókar með íslenskum þýðingum.
Upptök verksins voru samt einyrkja-
starf. Sören Sörenson tók sér fyrir
hendur á efri árum, þegar hann var orð-
inn ekkjumaður, að snúa bandarískri
skólaorðabók á íslensku. Síðan jók hann
við þá þýðingu úr ýmsum sérfræðiorða-
söfnum. Að þessu vann hann öllum
stundum á árunum 1973-1980. Þegar
höfundur stóð á áttræðu tók bókaút-
gáfan Örn og Örlygur að sér að búa
verkið undir útgáfu. Þeirri vinnu stjórn-
aði Jóhann S. Hannesson fyrrverandi
skólameistari, uns hann féll frá í nóvem-
ber 1983. Eftir það mæddi stjórn verks-
ins mest á Jóhannesi Þorsteinssyni, en
tugir manna unnu að því misserum
saman.
Eins og nærri má geta er orðabók af
þessu tagi aldrei lokið. Flest sem orða-
forði bókarinnar tekur til er á sífelldri
hreyfingu og alls kyns breytingum undir-
orpið. Pað á við um bæði tungumálin.
Við orðabókarþýðingar er rnargs að
gæta. Ekki dugir alltaf að þýða eitt orð
með einu orði eða samheitum. í þessari
bók eru útskýringar hafðar með ef þurfa
þykir, stundum einungis skýringar ef
engin þýðing hefir fundist. Slíkir staðir
eggja orðasmiði til dáða. í bókinni eru
einnig fjölmargar myndir til glöggvunar
og ýmsar töflur, þar á meðal yfirlit yfir
lotukerfi frumefnanna. Pá er mikinn
fróðleik að hafa með manna- og staða-
nöfnum sem eru fjölmörg eins og tíðkast
í bandarískunt orðabókum handa skóla-
fólki. Bókin er því réttilega sögð vera
með alfræðilegu ívafi.
Að lokum skal hér vikið að afstöðu
bókarinnar til íslenskra nýyrða. í grein-
argerð um bókina og tilurð hennar segir
Jóhannes Þorsteinsson m.a. (bls. XV):
„Við vinnuna var þeirri almennu
stefnu fylgt að stunda ekki nýyrðasmíð
heldur geta þeirra íslenskra orða sem
almennt væru notuð í greinununt.
Margir þeirra sem um einstakar greinar
sáu hafa stundað orðasöfnun og sitja í
orðanefndum í greinum sínum. Það starf
hefur komið að góðum notum við vinn-
una við bókina.
Orð sem einungis hafa komið fyrir í
nýyrðaskrám og ekki verið almennt
notuð manna á meðal, eru yfirleitt ekki
tekin með. Hins vegar eru tekin með
fjölmörg orð sem ekki hafa áður komist
á prent“. BJ
30