Málfregnir - 01.05.1997, Blaðsíða 14

slá því fram að þjóðin sé að verða tvítyngd
eða „ótyngd“, en þetta er enn sem komið er
ekki annað en sögusagnir, óþægilegar grun-
semdir þeim sem yfírleitt láta sig þessi mál
nokkru varða.
A þessu sviði mannlífsins er hinn innlendi
keppinautur („samkeppnisaðili" heitir það á
máli sumra) að sjálfsögðu íslensk list-
sköpun. Bókmenntir og aðrar listir, ekki síst
kvikmyndagerð og dagskrárgerð fyrir sjón-
varp. Ef finna ætti samnefnara fyrir þá vöru
sem keppa á við Hollywood-framleiðsluna
þá er hann í sem stystu máli íslensk tunga
og menning, íslenskur raunveruleiki, eins
og stundum er komist að orði. En staða
þessa „samkeppnisaðila“ virðist veik á
markaðinum, eins og það myndi orðað á
máli viðskiptanna.
Atvinnulíf og tækni
Mikilvægt svið nútímamannlífs er atvinnu-
lífið, og þar verður alls kyns tækni sífellt
mikilvægari og vélbúnaður og hugbúnaður,
sem notaður er, krefst sífellt meiri þekkingar
og sérhæfingar. Megnið af þeirri tækni sem
hér um ræðir er að sjálfsögðu innflutt, og
henni fylgir tungutak og orðaforði sem er
framandi í fyrstu. A þeirri öld sem nú er að
líða og þeirri næstliðnu hefur hér verið
unnið stórvirki sem lengi mun í minnum
haft og þegar hefur aflað íslendingum
nokkurrar frægðar. Iðorðasmíð okkar á
íslenskum grunni hefur vakið heimsathygli,
og um hana hefur verið fjallað í erlendum
stórblöðum.
Hreintungustefna okkar er afar sérstök, ef
ekki einsdæmi í sögu mannkynsins. Níu
hundruð ára gamalt ritmál tekst á við nýj-
ustu tölvutækni og mynduð eru orð um
ótrúlegustu tækninýjungar á grundvelli róta
sem mótuðust á miðöldum. Ekki er víst að
öllum Islendingum sé ljós sú auðlegð sem
tungumálið býr yfir. Aðrar þjóðtungur hafa
farið aðrar leiðir og í stað þess að búa til orð
með innlendum rótum eru orð tekin að láni
og aðlöguð. Þetta er hin almenna regla í
frændtungum eins og dönsku og norsku. En
dæmin hafa sýnt að íslenskri málhefð hentar
ekki að taka orðin beint úr veitimálinu og
laga þau eftir atvikum að hljóð- og beyg-
ingarkerfi sínu. Það sem hér ræður er form-
gerð málsins í víðum skilningi.
Hvernig dugir íslenskan?
Til eru þeir sem kvarta undan því að það sé
of þunglamalegt að þurfa að þýða hvað eina
á íslensku, betra sé að taka bara orðin upp
eins og þau koma fyrir af skepnunni. En
ekki er víst að þeir sem svo tala geri sér
grein fyrir hvað í því fælist að taka erlend
orð inn í málið í stað þess að finna innlend
orð. Því myndu fylgja ótal vandamál fyrir
tæknivætt þjóðfélag eins og okkar. Tökum
orðið jet lag sem dæmi, en það er enskt orð
um þau óþægindi sem fylgja því að fljúga
milli tímabelta í hraðfleygum þotum og
missa eða „græða“ stóra hluta sólarhrings-
ins. Ef taka ætti þetta orð inn í málið sem
tökuorð vakna spumingar um hvemig beri
að rita það eða bera það fram. Skal hér
fylgja erlendum rithætti og framburði eða á
að finna orðinu íslenskan búning, og hver á
hann þá að vera? Ef menn taka upp hinn
erlenda rithátt eykst vandi skólamanna til
muna, og verði þetta meginregla koma inn
alls kyns erlend orð með framandlegum
rithætti. Ef fylgja ætti framburði vaknar í
fyrsta lagi spumingin um hvemig á að bera
orðið fram. A að hafa stutt sérhljóð eða
langt í fyrri hluta orðsins, á að rita orðið
með einu eða tveimur t-um, og hvemig á að
tákna þau hljóðasambönd sem fram koma
og virðast framandleg? A að skrifa djetlak,
djettlak eða déttlakl Varla kemur til greina
að rita déttlag því þá hefði mátt búast við að
það rímaði við rétt lag, þ.e. endaði á öng-
hljóði. Og þá er enn eftir að athuga hvers
kyns orðið á að vera og hvernig það á að
beygjast. Dæmin sanna að þau vandamál
sem þjóðir eins og frændur okkar Norðmenn
lenda í þegar þeir aðlaga tökuorð og gefa
þeim norska ritmynd em síst minni en þau
sem við eigum í þegar við finnum orð af
íslenskri rót. Norskt málráð lenti í hinum
14