Málfregnir - 01.12.1998, Blaðsíða 22

Málfregnir - 01.12.1998, Blaðsíða 22
sem tilgreint er um framburð hefir hún einnig myndina harmoníka. Ef við látum nú þessar 15 orðabækur greiða atkvæði líkt og fulltrúamir á Flúðum, og miðum aðeins við eina útgáfu hvers rits, verða atkvæði þeirra alls 21 því að sumar hafa fleiri tilbrigði en eitt. Atkvæðin skipt- ast þá þannig: 1. harmonika 6 atkv. 2. harmonikka 0 3. harmoníka 6 4. harmónika 2 5. harmónikka 0 6. harmóníka 7 Tvennt er einkum athyglisvert þegar þetta er borið saman við atkvæðagreiðsluna á Flúð- um: 1. Engin þessara orðabóka hefir myndina harmonikka né harmónikka. 2. Orðið, sem flest atkvæði fær í orða- bókunum (þ.e. harmóníka, elsta ritmyndin), fékk ekkert atkvæði á Flúðum. Þær rit- myndir, sem atkvæði fá í báðum atkvæða- greiðslum, eru þá einungis þrjár (samtölur í svigum): harmonika (26), harmoníka (9) og harmónika (4). Lítum betur á þessi atriði. Eftir vitnisburði orðabókanna að dæma mætti ætla að ferns konar ritháttur hafi verið nærtækur lengst af og enginn einn til muna algengari en annar. En ekki er með því sagt að þetta eigi við um venjulegt lesmál. Um það verður ekkert fullyrt hér annað en það að dæmi um ritháttinn harmonikka og harmónikka eru yngri en hin. Ekki er vitað hvenær farið var að skrifa kk í þessu orði. Elstu dæmi Orðabókar Háskól- ans eru úr ritum sem komu út 1941 og 1944 (harmonikka) og elsta dæmi um styttingar- nafnið nikka er úr bók sem kom út 1948. Þá styttingu hefi ég ekki rekist á í prentuðum orðabókum fyrr en 1963 (í viðbætinum við orðabók Blöndals og í orðabók Menning- arsjóðs) og aðeins í fáeinum orðabókum eftir það. Tilbrigðin harmonikka og harmónikka eru þó eflaust eldri en elstu dæmin, a.m.k. í framburði. Ég hefi fundið tvö dæmi um ritháttinn harmonikka úr heimild sem er mun eldri en elstu orðabókardæmin en þau eru ekki örugg. Sumarið 1915 ritaði Þórbergur Þórðarson grein (palladóm) um kunningja sinn, Ársæl Árnason bókbindara, og ætlaði að birta hana í skrifuðu blaði Ungmennafélags Reykja- víkur, sem hét Skinfaxi, en greininni var hafnað. Hún birtist ekki fyrr en 1976 í rit- gerðasafni Þórbergs sem Sigfús Daðason bjó til prentunar og heitir Ólíkar persónur. Fyrstu ritverk í óbundnu máli 1912-1916. Þar segir svo á einum stað (bls. 147-148): „Ársæll hefir líka gaman að söng og hljóðfæraslætti. Eg veit ekki, hvort hann kann að spila á annað en spil, en hann syng- ur skrambi laglega gamlar drykkjuvísur eftir Hannes Hafstein. Ekki veit eg heldur, hvort hann elskar eins grammófóninn og Þorleifur vinur minn; en hitt er mér kunnugt um, að Ársæli er eigi móti skapi að sjá einstaka sinnum dreginn x sundur fallegan harm- onikkubelg. Það er listamannseinkenni, seg- ir Erlendur mér. Og kunnara er það, en frá þurfi að segja, að Jónas Hallgrímsson hafði það sér til dægrastyttingar í Höfn að spila á draggargan. Og sú saga gengur um enska skáldið Tennyson, að hann hafi ort „Óð lífsins" sem væntanlega verður birtur á ensku innan skamms í Skinfaxa, þegar hann hafði nýlokið við að spila lagið eftir Jón kaupmann Laxdal við Vorvísur Hannesar Hafsteins, á harmonikku, sem Elísabet Engladrotning gaf honum. Annars er eg steinhissa á, að Skinfaxi skuli ekki hafa getið um þetta í enska menningarpóstinum. Þér ættuð að minna hann á það. - Allir fjármálamenn hafa gaman að grammófón." Frumheimildin, handrit Þórbergs, hefir ekki fundist með öðrum handritum höf- undar í Landsbókasafni svo að ég hefi ekki getað gengið úr skugga um að þar sé skrifað kk, en af orðum útgefandans, Sigfúsar Daða- sonar, má ráða að stafsetningu höfundar hafi 22

x

Málfregnir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Málfregnir
https://timarit.is/publication/1146

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.