Málfregnir - 01.12.1998, Side 28

(Vf.)“, sjá aðalsafn, bls. 244). Eina dæmi
Orðabókar Háskólans um sögnina er úr
Bellerofontis rímu frá miðri 17. öld, líklega
eftir Guðmund Andrésson (d. 1654), í merk-
ingunni „fremja galdur“ (Rit Rímnafélags-
ins II, bls. 101):
Ogn fyrir augum allra var
ólm forynjan ljóta,
gríðar draugum galdra par
geglaði skrímsl óbóta.
Um geglerí eru heldur yngri dæmi. Hið
elsta mér kunnugt er úr orðabók Jóns bisk-
ups Amasonar frá 1738, þar sem hann þýðir
facere histrioniam með „ad hpndla med
Gegleri" (bls. 69) og ludia með „Danskona,
su sem fer med gieglery, Missyningar" (bls.
147). OH hefur alls sex dæmi um orðið,
fimm frá því um miðja 18. öld og fram á
miðja 19. öld (þar af eitt úr orðabók Jóns
Ámasonar, áðurnefnt) og eitt frá 20. öld (þar
vitnað í heimild frá miðri 19. öld).
Um orðið geglari eru nokkur dæmi í
orðabókum 18. og 19. aldar. Gunnlaugur
Oddsson þýðir t.d. danska orðið Tasken-
spiller með „géglari“ í dansk-íslenskri
orðabók sinni frá 1819. Þar kemur einnig
fyrir samsetningin geglaraleikur sem þýð-
ing á hocus pocus. I íslensk-latn-
eskri/danskri orðabók Bjöms Halldórs-
sonar, sem Rasmus Rask gaf út 1814,
kemur Géglari fyrir og er þýtt með
„prœstigiator, Gpgler"; orðið er þar merkt
með „(N. 0.)“ sem skv. formála útgefanda
nýrrar útgáfu frá 1992 (bls. xv) merkir að
Rask telji það nýlega tekið upp í íslensku. I
áðurnefndri orðabók sinni frá 1738 notar
Jón Árnason orðið geglari sem þýðingu á
latnesku orðunum gesticulator („geiglare“,
bls. 101), histrio („Comediu spilare, Giegl-
are“, bls. 112), pilarius („Gieglare", bls.
234), prœstigiator („Tpfrare, Gieglare, sa
sem giprer Sionhverfingar, 2. met. svikare",
bls. 250), derisor („Spottare, 2. Gieglare",
bls. 280) og ventilator („Vinsare4,2 Geigl-
are“, bls. 383), svo og í skýringu við
petaurum sem hann segir að sé „allrahanda
Apaspil, sem Geiglarar og Lijnudansarar
bruka“ (bls. 231). Orðabók Háskólans
hefur aðeins eitt dæmi í ritmálssafni sínu,
úr orðabók Gunnlaugs Oddssonar sem að
ofan er getið.
Enn má nefna að skv. ritmálssafni OH
kemur orðið geglan fyrir í kvæði eftir Bjama
Gissurarson (d. 1712): „Gjeglan gamla kryp-
ur / gjetur ej leingur beitt“ (Thott 473,4to). Ég
hef ekki haft tækifæri til að athuga kvæðið og
er því í nokkmm vafa um merkingu orðsins
og reyndar einnig hvort hér sé um að ræða
afleiðslu með -an eða nafnorðið gegla með
greini, sem er líklegra. Frá 20. öld er einnig
dæmi í ritmálsskrá OH um viðumefnið geglir,
úr Sögum og sögnum úr Vestmannaeyjum eftir
Jóhann Gunnar Olafsson (Vestmannaeyjum
1938-1939, bls. 248): „Guðmundur geglir,
Ólafurkúkur, Hannes sladdi ...“.
Þess má loks geta að Jón Ólafsson úr
Grunnavík notar orðið guklari í þýðingu
sinni á Nikulási Klím eftir Holberg (J.Ó.
þýddi úr þýsku 1745): „einn af voru skips-
fólke hafði farit at spatzjera um staðinn.
Þann óvirðte einn gaukr, og kallaði hann af
spotti P e r i p o m, sem þýðer hjá oss einn
töskuspilara eður guklara" (bls. 183).
4
Það er augljóst að ekki er hægt að nota orð
eins og loddari eða trúður eða sjónhverf-
ingamaður um þá sem „leika (boltum, kylf-
um o.þ.u.l.); henda tveimur eða fleiri hlutum
þannig að ætíð sé einn á lofti“. Til þess er
merking þeirra of fjarlæg. Þrátt fyrir tals-
verð heilabrot hefur undirrituðum ekki hug-
kvæmst neitt eitt, íslenskt orð sem gæti lýst
þessari athöfn eða fremjanda hennar. Og
þótt nýyrðaleiðin kunni e.t.v. að vera fær
hefur hvorki þeim sem þetta skrifar né öðr-
um, sem hafa verið spurðir ráða, tekist að
banga saman tækum orðum um þetta svið.
4 Þ.e. vingsari, sbr. skýringu við lat. ventilo: „vinxa, slæ ut i Lopted" (s.st.).
28