Skírnir - 01.09.1996, Blaðsíða 278

524
ÓLAFUR GÍSLASON
SKÍRNIR
sínum og héldi síðan áfram í eilífri endurkomu hins sama. Skáldverk
Joyce byggir á þessari grundvallarhugmynd og Magnús vildi fella hana
inn í verk sitt með bílnúmerinu. Hringurinn vísar væntanlega jafnframt
til „Baugs Rangárhverfis“ í Njálufræðum Einars, þar sem Bergþórshvoll
er „Hvoll upphafs".10
Minnisvarði Magnúsar vísar því til Njálsbrennu á margræðan hátt
auk þess sem hann byggir með afgerandi hætti á grunnformunum hring-
ur og þríhyrningur. Þá er staðurinn Bergþórshvoll, Rangárhverfi og fjall-
ið Þríhyrningur hluti af verkinu. I stað eftirlíkingar er notast við táknmál
talna og forma annars vegar og landið sjálft hins vegar.
Lessing og sagan í myndlistinni
Hvernig stendur á því að ekki er sögð nein saga í verkinu? Hvers vegna
er ekkert drama, engin lýsing á atburðarásinni, og hinum sögulegu
hvörfum eins og hjá Tizian?
Við getum rakið höfnun frásagnar í myndlistinni allt aftur til frægrar
ritgerðar eftir þýska skáldið Gotthold Ephraim Lessing, sem hann gaf út
árið 1766 og kallaði Laocöon eftir hinni frægu grísku höggmynd með
sama nafni. I ritgerð þessari ræðst höfundurinn gegn þeirri reglu sem gilt
hafði í myndlistinni allt frá upphafi 15. aldar, að hún skyldi lúta sömu
lögmálum og skáldskapurinn. Myndlistin er bundin við rýmið og hefur
ekki þá tímavídd sem frásögnin krefst, sagði Lessing, og skáldskapurinn
er bundinn við tíma en hefur ekki þá rýmisvídd sem myndlistin hefur.
Því er myndlist sem reynir að segja sögur léleg myndlist á sama hátt og
saga eða ljóð sem reynir að vera mynd er lélegur skáldskapur. Myndlist-
in á einungis að sýna okkur „falleg form í fallegum stellingum" en ekki
segja okkur sögur, sagði Lessing. Hér var í raun kominn vísirinn að
þeirri kenningu að myndlistin ætti einungis að höfða til sjónskynsins eða
nethimnu augans og væri algjörlega bundin við hið áþreifanlega rými; að
myndlistarmönnum bæri að halda sig á þessu sérsviði og ekki blanda sér
í önnur mál eins og bókmenntir, heimspeki eða stjórnmál. Þessar hug-
myndir höfðu fyrst áhrif á nýklassísku stefnuna, birtust síðan í nýrri
mynd í impressíonismanum og síðar í óhlutlægri myndlist módernism-
ans. Halda mætti að Magnús Pálsson hafi tekið undir þessar hugmyndir
Lessings, þar sem hann hafnar frásögninni, en ef betur er að gáð kemur í
ljós að það er af allt annarri ástæðu.
10 „Bergþórshvoll er sams konar staður og Álftárós í heimsrásinni, merki Stein-
geitar - Capricornus — á máli Evrópubúa miðalda. Sköpun heimsins var kennd
við svonefndan Upphafshvol („primeaval hill“ á ensku); þar upphófust mæl-
ingar, þaðan tók tíminn að renna skeið sitt í árdaga.“ Sjá Einar Pálsson:
Alþingi hið forna, Mímir 1991, bls. 36.