Skírnir - 01.04.1997, Blaðsíða 58

52
GI'SLI PÁLSSON
SKÍRNIR
Eitt sinn krefst Þorgrímur þess að hann ráði verðlagi á innfluttri
vöru sem kaupskip hafði boðið falt. Kaupmaðurinn neitar að
hlýða en Þorgrímur svarar með því að lýsa því yfir að engum
skuli heimilt að eiga viðskipti við kaupmanninn. Tveir ungir
menn, þar á meðal Gunnar, hetja sögunnar, standa uppi í hárinu á
Þorgrími og bjóða kaupmanninum heim til sín. Þetta leiðir til
átaka þar sem synir Þorgríms falla og Þorgrímur sjálfur deyr síð-
an úr harmi. Sagan hermir að Gunnar hafi tekið „goðorð það sem
Þorgrímur hafði haft áður og þótti öllum það vel skipað“
(8:1157).
Pólitískt hlutverk og stuðningur voru háð stöðugu endurmati.
Leiðtoginn varð að afla sér fylgismanna og viðhalda tengslum
með gjöfum og hátíðum. Meðal vina hafði gjöfin sérlega mikil-
vægu hlutverki að gegna. I Islendingasögum er oft sagt frá því er
menn „mæla til“ eða „bjóða" vináttu og algengt er að vinfengi sé
innsiglað með gjöf, vopni, hrossi eða fjármunum; stundum er
jafnvel talað um „kaup“ í þessu sambandi (sjá Durrenberger og
Gísla Pálsson 1997). Þýðing gjafarinnar er undirstrikuð í lífsspeki
Hávamála (erindi 41 og 42, Eddukvœbi 1990):
Vopnum og voðum Vin sínum
skulu vinir gleðjast, skal maður vinur vera
það er á sjálfum sýnst. og gjalda gjöf við gjöf.
Viðurgefendur og endurgefendur Hlátur við hlátri
erust lengst vinir, skyli höldar taka,
ef það bíður að vera vel. en lausung við lygi.
Gjafir höfðu ekki einungis þann tilgang að flytja efnahagsleg
gæði frá einum einstaklingi til annars heldur fólu þær í sér hluta
þeirrar persónu sem gaf þær (Gurevich 1992:180). Þess vegna
deildi fólk með sér persónulegum eiginleikum, gæfu og hamingju
með því að gefa og endurgjalda gjafir. Auðæfi „ríks manns“ voru
„ekki greind frá tengslum þeirra við persónulega eiginleika við-
komandi einstaklings“ (Gurevich 1977:6). Hlutir áttu sína eigin
sögu rétt eins og mannfólk og búfénaður. Gjafir gengu á milli
vina, nágranna og venslafólks og mynduðu þannig það sem
bandaríski mannfræðingurinn Arjun Appadurai (1986:21) hefur