Skírnir - 01.04.1997, Qupperneq 60

54
GÍSLI PÁLSSON
SKÍRNIR
þeir birtast okkur [í skrifum Steblin-Kamenskij] eins og goðsögulegar
verur, ekki eins og þeir séu nálægt okkur í tíma. [...] Islendingar voru
gæddir ríkum og gagnrýnum skilningi á hegðun fólks. [...] Það virðist
lítil ástæða til að gera ráð fyrir að þessir menn og jafningjar þeirra hafi
gert sér „hugmyndir um sannleikann“ sem séu í grundvallaratriðum frá-
brugðnar hugmyndum „menntamanna" nú á tímum. (Hallberg 1974:9)
Það vakir e.t.v. fyrst og fremst fyrir Hallberg að benda á að
Steblin-Kamenskij horfi framhjá þeirri mikilvægu staðreynd að
þeir sem settu saman Islendingasögur voru læsir og skrifandi,
menntaðir Evrópumenn. Texti Hallbergs ber þess jafnframt vott
að hann eigi erfitt með að kyngja þeirri hugmynd að líta megi á
íslendinga á miðöldum sem „frumstætt fólk“. Ekki er þó þar með
sagt að Hallberg hafni öllum samanburði. Hann er fremur að vara
við ákveðinni tegund samanburðar þar sem gengið er út frá til-
teknu framandleikahugtaki.
Hin „sögulega mannfræði“ sem franski annála-skólinn hefur
haldið á lofti, varar við því að beita nútíma mælistikum á hugar-
heim fólks sem var uppi á fyrri öldum. Aaron Gurevich telur að
við verðum „að sætta okkur við þá staðreynd að miðaldamenning
er önnur en okkar“ (1988:216). Á hinn bóginn skírskotar hann
einnig til sögulegs samhengis; ekki sé um að ræða „etnógrafíu
frumstæðrar og framandi menningar" og miðaldamenning „komi
okkur ekki fyrir sjónir sem framandleg“ því við séum „bundin
henni mörgum þráðum“ (1988:176). William Miller (1992) tekur í
svipaðan streng. Hann lítur svo á að sögurnar endurspegli fjar-
lægan hugarheim og þess vegna standi fólk frammi fyrir vissum
túlkunarvanda þegar það reynir að gera sér grein fyrir tilfinning-
um Islendinga á miðöldum. Hann bendir á að þótt Islendingasög-
ur virðast fáorðar um tilfinningalíf veiti þær margs konar vit-
neskju um líkamleg viðbrögð sem vanalega eru tengd við tilfinn-
ingar - fólk verður hissa eða þreytt, það svitnar, því rennur kapp
í kinn o.s.frv. Hann telur að þótt erfitt sé að setja nákvæma
merkimiða á þær tilfinningar sem slíkar lýsingar vísa til getum við
oft ráðið í þær vegna þekkingar okkar á „táknmáli líkamans". Því
kunna að vera gildar ástæður til að efast um ágæti þeirrar sígildu
fullyrðingar að fortíðin sé framandi land.