Skírnir - 01.04.1997, Blaðsíða 206

200
ÁSTRÁÐUR EYSTEINSSON
SKÍRNIR
sögusvið skáldsagnanna sem til umræðu eru og segist Dagný í umfjöllun
sinni hafa haft hliðsjón af „borgarmynduninni", og hún „og afleiðingar
hennar séu meginþema í átta af skáldsögunum" (11). Atburðasvið skáld-
verka eru vissulega mikilvægur þáttur í bókmenntasögu og í sögulegum
tengslum sem birtast í verkum milli fagurfræði, vistfræði og reynslu af
búsetu. En telji Dagný borgarmyndunina raunverulega „meginþema"
skáldsagnanna - semsagt mun meira en það svið sem þær gerast á - þá er
þetta „þema“ ekki sérlega áberandi viðfangsefni í ritgerð hennar. Lítið
fer fyrir fræðilegri athugun á gildi og framsetningu sögusviðanna í skáld-
sögum Ragnheiðar og'áf heimildum verður ekki heldur séð að Dagný
hafi kynnt sér sérstaklega fræðirit um sögulega og fræðilega framsetn-
ingu staða og umhverfis í bókmenntum. Hinsvegar væri ósanngjarnt að
segja að þetta valdi beinlínis skekkju í innri byggingu ritgerðarinnar; til
dæmis fer vel á því að skáldsagan Arfur hafni í sama kafla og Villieldur,
ekki vegna þess að þær eru báðar Reykjavíkursögur, heldur vegna skyld-
leika og hliðstæðna í meginviðfangsefni skáldsagnanna.
Verkið hefst á inngangsþáttum um sálgreiningu og femínisma. Ljóst
má vera að inngangurinn hefði getað orðið gríðarlega langur og marg-
þættur, svo margt sem hefur verið á seyði á þessum fræðasviðum á
síðustu áratugum. Það er kostur að Dagný stillir hinni kenningalegu um-
ræðu í hóf í upphafi og leyfir þess í stað ýmsum fræðilegum spurningum
að vakna í umfjöllun um texta Ragnheiðar og þannig vefur hún saman
fræðilega umræðu og textagreiningu. Nefna má sem dæmi undirkafla um
sjálfsdýrkun eða „narkissisma" og kenningar Freuds um hann. Sá kafli
kemur í miðri umræðu um söguna I skugga GLesibæjar þar sem umfjöll-
un um persónuna Agnesi kallar á hann (75-81). Það má því segja að sam-
ræða fræðimennsku og bókmenntatexta sé innbyggð í aðferð Dagnýjar.
Þá vaknar sú spurning hvort umfjöllunina í síðustu köflunum tveimur -
það er að segja kaflann um ritdómana og kaflann um íslenskt menningar-
samfélag á tímabilinu - hefði mátt fella á svipaðan hátt inn í greininguna.
Því má svara játandi og það hefði haft vissa kosti í för með sér. Á hinn
bóginn mynda þessir tveir kaflar sterkar einingar sem hafa víðari gildi
eins og þær standa en þær hefðu ella. Annars vegar er um að ræða sam-
antekt á viðbrögðum við verkum mikilvægs kvenhöfundar og hinsvegar
greiningu á menningarsamhengi (og þetta tvennt tengist einnig innbyrð-
is). Síðasti kaflinn er í raun mikilvægt og brautryðjandi framlag til menn-
ingarfræðilegrar umræðu um fyrstu tvo áratugina eftir heimsstyrjöldina
síðari.
Þá skal vikið að heimildum og meðferð þeirra. Að sjálfsögðu er mikið
vitnað í rit Ragnheiðar Jónsdóttur, en einnig í fjölda annarra íslenskra
heimilda. Hef ég engar misfellur séð á meðferð þeirra texta. Rit Sigmunds
Freuds eru mikilvæg uppspretta fyrir þetta verk og hefur höfundur þýtt
tilvitnanir úr þeim úr þýsku á íslensku (og fengið þýskufólk til að aðstoða