Skírnir - 01.04.1997, Page 257

SKÍRNIR
FÉLAGSVÍSINDAMANNA SAGA
251
Því miður nær Durrenberger ekki hinum háleitu markmiðum sínum
í bókinni. Hún er alltof slitrótt til að standa undir þeirri breiðu greiningu
sem hann sér fyrir sér; af rökfærslu hans að dæma er honum að mestu
hulið hvernig þróa megi slíka greiningu; og þær kreddukenndu staðhæf-
ingar sem hann grípur tíðum til gefa lesandanum bjagaða mynd af því
hvert framlag mannfræðinnar gæti orðið. Hér er ekki rúm til að tíunda
áberandi fræðilega galla á þessari bók, galla sem eru til marks um flaustur
og kæruleysi við undirbúning verksins, svo og um takmarkaða þekkingu
á mikilsverðum fræðum. I ljósi þess að Durrenberger klifar stöðugt á
„fávisku" annarra fræðimanna (hann virðist þó tilbúinn að ganga í
smiðju til sumra þeirra) er þessi ljóður sérstaklega vítaverður.
Mestum vonbrigðum veldur þó að Durrenberger skuli ekki auðnast
að leggja mál sitt fyrir með sem ákjósanlegustum hætti. Honum tekst
ekki að gera áhugasömum sagnalesanda grein fyrir þeim vanda sem öll
samanburðargreining á við að rjá: Hvernig beita megi almennum saman-
burðarforsendum án þess að sérkennum einstakra samfélaga sé varpað
fyrir róða. Þetta er ekki lítið atriði þegar borin eru saman samfélög sem
sjö aldir skilja að og hálft yfirborð jarðar. Hvað gerir þau samanburðar-
hæf?
Á þeim forsendum að ekkert sé ríkisvaldið virðist Durrenberger
tilbúinn að skoða íslenskan miðaldaveruleik í ljósi þess etnógrafíska
veruleika sem hann hefur komist í kynni við í austurlenskum 20. aldar
samfélögum. Hann gengur þó ekki að því gruflandi að félagsvísinda-
menn skortir öflugar kenningar um samfélög án ríkisvalds, kenningar
sem eru þess megnugar að kveða á um eðli annars ógagnsærra samfélaga
af þessu tagi.30 Það má einu gilda hve mörg samfélög án ríkisvalds við
rannsökum, við vitum einfaldlega ekki hvaða einkenni (önnur en þau að
ekkert er ríkisvaldið) þau verða öll að hafa. Reyndir mannfræðingar
benda oft á formgerðarhliðstæður milli tveggja samfélaga og gera þá ráð
fyrir að þeir hafi næga þekkingu á þeim báðum til að réttlæta slíkan sam-
anburð. En hliðstæður af þeim toga eru ekki eins sannfærandi þegar
Durrenberger fer frá hinum kunnuglegu rannsóknum sínum í Asíu til
lands sem tiltölulega fáar heimildir eru um, Islands miðalda. Sérfræðing-
ar í útfararsiðum indverskra brahmína geta frætt okkur um þá menning-
arlegu kvöð sem lögð er á eiginkonur að fylgja látnum mökum sínum á
bálköstinn, en við erum litlu nær um hetjulega framgöngu Bergþóru í
hinni frægu Njálsbrennu.
Durrenberger vonast til að leysa þennan samanburðarvanda með því
að meðhöndla atburði sagnanna sem etnógrafískar heimildir um hið
„raunverulega" íslenska goðveldi og verða sér þannig úti um umfangs-
mikil rannsóknargögn sem byggja megi þvermenningarlegan samanburð
30 Dynamics of Medieval Iceland, bls. 20-21.