Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2006, Blaðsíða 76

ritningar og þá ekki síst Gamla testamentisins og Mósebóka. Hér skulu tek-
in fáein dæmi úr Mósebókum og stuðst við merkar rannsóknir Jóns Frið-
jónssonar prófessors á því sviði.5
Af nógu er að taka og dæmin sem hér eru nefnd eru nánast valin af
handahófí:
„Að blása einhverjum einhverju í brjóst“ á rætur sínar í 1. Mósebók 2.7.
Orðatiltækið vísar til þeirra hugmynda að brjóst sé aðsetur vitsmuna.
Eitthvað eru „forboðnir ávextir11 (1M 2.17). Þetta skilja allir að er sótt
í paradísarsöguna og bannið við að eta af þekkingartré góðs og ills. Sam-
kvæmt Jóni Friðjónssyni er elsta dæmið um yfirfærða merkingu frá fyrri
hluta 19. aldar: „Það er enginn forboðinn ávöxtur að gjöra sér glatt meðal
góðra vina.“6
Orðasambandið „allar flóðgáttir opnast“, sem oft er notað í nútímamáli,
á rætur sínar í frásögninni af Nóaflóðinu (1M 7.11) og vísar til þess að eitt-
hvað brýst hömlulaust fram, t.d. tilfinningar.
„Að selja eitthvað fyrir baunadisk“ er t.d. notað um að fórna frelsinu,
að selja sjálfstæði og frelsi þjóðarinnar fyrir baunadisk og að stefnufesta
stjórnmálaflokks sé föl fyrir baunadisk.
Hér er vísað til þess er Esaú seldi Jakobi frumburðarrétt sinn fyrir bauna-
disk (sbr. 1M 25.31-34).
Allir kannast við orðatiltækið „að dansa kringum gullkálfinn1 og merk-
ingu þess í nútímamáli að sækjast eftir ríkidæmi og tilbiðja auð (í stað and-
legra verðmæta). Orðatiltækið er að sjálfsögðu sótt í frásögnina í 2. Móse-
bók 32 af því er fólkið hafði smíðað sér gullkálf og tekið að dýrka hann þá
er Móse kom niður af Sínaífjalli.
Hér hef ég kosið að taka fremur kunn orðatiltæki. Þennan dæmafjölda
mætti margfalda en hér verður látið staðar numið.
5 Sjá )ón G. Friðjónsson 1997.
6 Jón G. Friðjónsson 1997, s. 3.