Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2007, Blaðsíða 91
Sigurjón Arni Eyjólfsson
Trú og veraldlegt vald
Af kenningu Lúthers um ríkin tvö
„Gjaldið þá keisaranum það, sem keisarans er, og
Guði það, sem Guðs er“ (Matt 22.2lb).
Inngangur
Kenning Marteins Lúthers um ríkin tvö, svokölluð tveggjaríkjakenning,
birtist hvergi í heildstæðri eða kerfisbundinni framsetningu í ritum hans.
Kenningin er niðurstaða ævilangrar vinnu við að skilgreina samband and-
legs og veraldlegs ríkis í lífi kristinna manna. Sjálft hugtakið, tveggjaríkja-
kenningin, um þessa aðgreiningu Lúthers kemur ekki fram fyrr en á 20.
öld. í fræðaheiminum er nú ýmist talað um „tveggjaríkjakenningu" (þ.
Zwei-Reiche-Lehre) eða „kenninguna um ríkin“ (þ. Lehre von den zwei Reg-
imenteri)} Karl Barth var fyrsti evangelíski guðfræðingurinn sem notaði
hugtakið „tveggjaríkjakenningin“ í rannsóknum sínum en það festist í kjöl-
farið við kenningu Lúthers um ríkin tvö.1 2 Ástæða þess hversu seint kenn-
ing Lúthers var skilgreind með einu yfirhugtaki er án efa sú staðreynd að
engin heildstæð umfjöllun um hana er í ritum hans sjálfs. Lúther grípur
einungis til kenningarinnar til að varpa ljósi á þau viðfangsefni sem hann
er að fást við hverju sinni.
1 Notkun hugtaksins kom fyrst fram í riti Haralds Diems, Luthers Lehre von den Zutei Reichen
(Beiheft zur Evth), Munchen 1988, 20, nmgr. 34. Hugtakið Zwei Regimenten Lehre er yngra
og er það fyrst notað á sjötta áratugnum, sbr.: Carl Heinz Ratschow, „Das Heilshandeln und
das Welthandeln Gottes“, Neue Zeitschrift fiir Systematische Theologie und Religionsphilosophie
(framvegis skammstafað NZSTh) 1, 1954, 44. Sjá nánar: Wilfried Hárle, „Luthers Zwei-Regi-
menten-Lehre als Lehre vom Handeln Gottes“, Marhurger Jahrbuch, Theologie I, útg. Wilfried
Harle og Rainer Preul, Marburg 1987, 12, nmgr. 1; Wilfried Harle, „Zweireichlehre II, Syste-
matisch-theologisch“, Theologische Realenzyklopadie (framvegis skammstafað TRE), 36. bindi,
Berlín 2004, 784-785.
2 Karl Barth, „Grundfragen der christlichen Socialethik — Auseinandersetzung mit Paul Alt-
haus“ (1922), Anfánge der dialektischen Theologie, 1. hluti, útg. Jiirgen Moltmann, Miinchen
1977, 156.
89