Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2007, Síða 125

mennskutákn og þannig má nota skort á þessu öllu gegn andstæðingi sem
kemur að utan og boðar nýjan sið.
Þegar Friðrekur kemur til Islands skömmu fyrir kristnitöku (um 980)
ögrar hann ríkjandi skipulagi og ein leið til varnar er að kvengera hann.
En auðvitað er ekki víst að kviðlingurinn eða sagan í kringum hann séu
sett saman svo snemma. Kviðlingurinn um Þorvald og biskup kemur fyrst
fyrir á skinni í Kristni sögu sem gæti hafa verið samin um miðbik 13. ald-
ar (sbr. Sigurgeir Steingrímsson, Formáli, cliv-clv), næstum þremur öld-
um síðar en hann á að hafa verið ortur. Itarlegri gerð af sögunni er í Þor-
valds þætti víðförla sem ætla má að sé frá 14. öld (sbr. Ólaf Halldórsson,
Formáli, clxvii) og þar er kviðlingurinn á sínum stað. Friðrekur biskup var
aftur á móti einnig nefndur í íslendingabók Ara fróða (samin nálægt 1125)
og í Hungurvöku (samin upp úr 1200) en í hvorugu ritinu er minnst á
kviðlinginn — og er Ari þó ekki með öllu frábitinn meinlegum kviðling-
um eins og þessum: „Vilk eigi goð geyja / grey þykki mér Freyja,“ (íslend-
ingabók, bls. 15).
Þetta rýrir heimildagildi kviðlingsins allnokkuð því að í báðum þessum
ritum er sagt frá Friðreki biskup og í íslendingabók hefði kviðlingurinn
vel getað átt heima. Á hinn bóginn er ekki hægt að útiloka að hann sé
ævaforn fyrir því. Vel mætti hugsa sér að kviðlingur af þessu tagi hafi lif-
að þrjár aldir í munnlegri geymd (sbr. Piebenga 1984: 92-93). Ekki er
óhugsandi að Ara og höfundi Hungurvöku hafi einfaldlega ekki þótt við-
eigandi að hafa eftir slíkt níð um einn af kristniboðum Islands þó að sá
fyrrnefndi hafi ekki kippt sér upp við níð um Freyju.
Hvað sem því líður er sagan um kviðlinginn ágæt heimild um hugar-
far 13. og 14. aldar. Sagan um Friðrek biskup sýnir að biskupar gátu átt á
hættu að vera kallaðir „ragir“ og kvengerðir. Þess vegna er engan veginn úti-
lokað að orð Hungurvöku um karlmennsku Gissurar ísleifssonar séu öðr-
um þræði svar við einmitt þessum kviðlingi eða öllu heldur því hugarfari
sem gegnsýrir hann. Heiðnir menn kölluðu Friðrek biskup konu til að gera
lítið úr honum og þjónum Krists yfirleitt. Svar Hungurvöku er að ítreka
að Gissur ísleifsson hafi verið fullkomið karlmenni, þó að hann hafi tek-
ið að sér starf biskups.
123