Jökull - 01.12.1971, Page 40

III. Snjóflóðakort
SIGURJÓN RIST
Auk þess að birta snjóflóðaannál Ólafs Jóns-
sonar áranna 1958—71, sem hér hefur verið
gert, er eitt af meginverkefnum þessarar grein-
ar að clraga skýrt fram, hvar aðalsnjóflóðasvæði
landsins eru. Lagt hef ég annál Ólafs til grund-
vallar, bæði annálinn í Skriðuföllum og snjó-
flóðum og framhaldið hér í Jökli, og merkt
snjóflóðastaðina á íslandskort.
Við notkun kortanna ber að hafa það í huga,
að hvorki annállinn né kortin ná til alls þess
aragrúa af snjóflóðum, sem falla árlega í óbyggð-
um dölum og árgljúfrum. Fjölmörg snjóflóð,
sem falla í byggð, komast ekki að heldur á skrá.
Grundvallarreglan er þessi: Ætlazt er til, að á
kortunum séu sýndir allir þeir snjóflóðastaðir,
þar sem manntjón hefur orðið. Að auki eru
sýnd snjóflóð, sem valdið hafa tilfinnanlegu
eignatjóni, og loks snjóflóð, sem aðeins hafa
orsakað vegatafir og annað því um líkt. Það et
gert til þess að fá sem gleggsta mynd af snjó-
flóðadreifingunni og snjóflóðahættunni í land-
inu. Frá síðustu aldamótum eru skráð 326 snjó-
flóð. Utilokað er að sýna þau öll á korti ásamt
ártali í jafnlitlum mælikvarða og heildaryfir-
litskort 20. aldarinnar er. Framhaldsþróun í
þessu máli er að sýna þau öll á sérkortum svæð-
anna, og þá nákvæma legu þeirra í landslag-
inu, en það bíður síðari tíma.
Frá fyrri öldum eru sagnir af snjóflóðum,
þótt manndauða yllu, iðulega svo óljósar, að
staðirnir verða ekki ákvarðaðir á landabréfi. A
19. og 20. öld er staðsetning skýrari, í flestum
tilfellum er auðið að setja slysastaðina allná-
kvæmlega á vfirlitskort, eða eins og mælikvarði
kortanna leyfir.
Sé athyglinni beint að snjóflóðakortunum
sést, að aðalsnjóflóðasvæðin eru fjögur:
1. Miðnorðurland.
2. Vestfirðir.
3. Austfirðir.
4. Mýrdalur.
Þar að auki verða einstakir staðir víðs vegar
út um land fyrir barðinu á snjóflóðum.
Snjóflóð greinast í nokkra flokka. Sama teg-
38 JÖKULL 21. ÁR
undin fellur á sama stað æ ofan í æ, en l'remur
er fátítt, að tvær eða fleiri tegundir snjóflóða
falli á sama stað. A yfirlitskortunum hvarf ég
frá því ráði að greina snjóflóðin eftir tegund-
um, sökum þess hve lýsingarnar eru sundur-
leitar. Fjölmörgum snjóflóðum er að vísu svo
vel lýst, að það fer ekki á milli mála, hvaða
tegund hefur verið á ferð, en heildarmyndin
yrði engu að síður æði gloppótt. A sérkortum
hinna einstöku snjóflóðasvæða er ástæða til að
greina hlaupin i flokka og tegundir, svo langt
sem komizt verður.
Ártöl snjóflóðanna standa á öllum kortunum,
að auki er mánuðurinn skilgreindur á síðasta
kortinu þannig: / fyrir janúar, F fyrir febrúar
o. s. frv. Með sæmilegri vissu reyndist kleift
að skipta snjóflóðum 20. aldarinnar í þurr og
vot, auðkennd með Þ og V.
Snjóflóðakort 19. og 20. aldarinnar sýna, að
mannskæðust eru þurru snjóflóðin. Stærstu og
geigvænlegustu snjóflóðin eru venjulegast til
orðin á þann hátt, að snjóhengja í fjallsbrún
brestur og setur af stað snjódyngju, kófhlaup,
eða og jafnvel einnig samtímis snjóbreiðu af
nýjum nokkuð vindbörðum snjó, flekahlaup.
Snjóbreiðan (snjóflekinn) hvílir á gljáfægðu
hjarni og hefur lítið viðnám. Flekahlaup eru
mjög algeng hér á landi. Það er ekki nauðsyn-
legt, að snjóhengja falli til að koma þeim af
stað. Venjulega þarf ekki nema einhverja smá-
muni til að setja snjóflekann á hreyfingu.
Spenna í efsta vindbarða snjólaginu vegna sigs
snævarins getur orðið það mikil, að fönnin
springi, þar sem teygjan er mest. Sé um út-
hverfa brekku að ræða springur fönnin skammt
fyrir neðan brúnina, eða þar sem brekkan er
orðin æði brött og dýpi nýsnævarins töluvert.
Snjór eða regn, sem íellur ofan á snjóbreið-
una, getur sprengt fram flekann, ennfremur
sólbráð, hljóð og síðast en ekki sízt göngu- eða
skíðaslóð, t. d. neðst í brekkunni, sem veldur
þjöppun og sigi og slítur þannig undirstöðuna,
þ. e. a. s. burðarviðnámið, frá meginflekanum.
Flekinn eða flekarnir springa svo fram ofar.
Brotlínan er breið og skörp eins og þverstífður