Þjóðmál - 01.06.2008, Side 92

90 Þjóðmál SUmAR 2008
Verslun.á.Ísafirði
Jón.Páll.Halldórsson:.Kaupmaður á hverju
horni. Þættir úr sögu verzlunar á Ísafirði frá
1944 til 1993 ..Sögufélag.Ísfirðinga,.Ísafirði.
2007,.240.bls .
Eftir.Jón.Þ ..Þór
Verslun.er.elst.atvinnugreina.á.Ísafirði ..Þessi. staðhæfing. kann. að. koma.
einhverjum. á. óvart,. en. hún. er. sönn,. og.
kaupmenn. og. athafnir. þeirra. gegndu.
lykilhlutverki. í. myndun. og. mótun.
kaupstaðarins. á. Skutulsfjarðareyri. á. 19 ..
öld .. Þegar. litið. er. yfir. sögu. þéttbýlis-. og.
kaupstaðamyndunar.hér.á. landi.á.19 ..öld,.
verður.ljóst,.að.óvíða.var.þáttur.verslunar.í.
vexti.kaupstaða.meiri.og.beinni.en.á.Ísafirði,.
og.fáir.staðir.eiga.sér.glæstari.verslunarsögu ..
Má. þá. ekki. gleyma. því,. að. lengst. af. 19 ..
öldinni.og.þó.einkum.á.„gullöld“.Ísafjarðar,.
frá.því.um.1870.og.fram.í.fyrri.heimsstyrjöld,.
var. verslunarreksturinn. nátengdur. útgerð.
og.fiskverkun .
Elsta.heimild.um.verslun.á.Skutulsfjarðar-
eyri,.þar.sem.Ísafjarðarkaupstaður.reis.síðar,.
er. frá. árinu. 1569 .. Þá. verslaði. þar. þýskur.
skipstjóri. og. kaupmaður,. sem. hét. Hans.
Claus ..Á.einokunaröld.stóðu.verslunarhúsin.
í. Suðurtanga,. þar. sem. síðar. hét. í.
Neðstakaupstað,. og. þar. var. athafnasvæði.
margra. öflugustu. verslunarfyrirtækja. á.
Ísafirði.allt.fram.á.3 ..áratug.20 ..aldar ..Þegar.
verslun. á. Íslandi. var. gefin. frjáls. öllum.
þegnum. Danakonungs,. frá. og. með. 1 ..
janúar.1788,.hófu.kaupmenn.frá.Björgvin.
í.Noregi.að.versla.á.Ísafirði.og.reistu.hús.í.
Hæstakaupstað .. Sú. verslun. stóð. að. vísu.
stutt,.en.eftir.1788.voru.alltaf.a .m .k ..tvær.
verslanir. á. Ísafirði,. og. ekki. leið. á. löngu,.
uns.þeim.fjölgaði.að.mun ..Á.meðal.þeirra.
sem. versluðu. í. Hæstakaupstað. eftir. að.
Björgvinjarmenn.hurfu.á.braut.voru.Ólafur.
Thorlacius.á.Bíldudal.og.Jens.J ..Benedictsen,.
kaupmaður. í. Vestmannaeyjum. og. víðar ..
Þeir.voru.báðir.í.hópi.merkustu.frumherja.
í.íslenskri.verslunarsögu.á.19 ..öld.og.Jens.er.
fyrsti. Íslendingur,. sem.með.nokkrum.rétti.
getur.borið.sæmdarheitið.„skipakóngur“ ..Í.
sögu.Ísafjarðar.er.hann.líkast.til.merkastur.
fyrir.það.að.hann.varð.fyrstur.til.að.hefja.þar.
þilskipaútgerð ..Það.var.árið.1831,.er.hann.
gerði. „fiskijagtina“. Jens Peter den gamle. út.
til.handfæra-.og.hákarlaveiða ..Þar.með.var.
grunnur. lagður. að. þeirri. útgerð,. sem. var.
undirstaða.sjósóknar.og.verslunar.á.Ísafirði.
allt.fram.á.öndverða.20 ..öld .
Um. 1850. hófst. mikið. uppgangsskeið.
á. Ísafirði .. Þá. komu. fram. á. sjónarsviðið.
nokkrir. ungir. Íslendingar,. sem. stunduðu.
umfangsmikla. þilskipaútgerð. og. verslun ..
Þeir.voru.flestir.skipherrar,.eins.og.skipstjórar.
á.þilskipum.voru.almennt.nefndir.vestra. í.
þann.tíð,.og.sóttu.sjó.á.eigin.skipum ..Fólki.
tók.að.fjölga.hratt.á.Skutulsfjarðareyri,.þar.
reis.á.fáum.árum.myndarlegur.kaupstaður,.
og. þar. var. stofnaður. sjómannaskóli. og.
tryggingarfélag. þilskipa .. Hákarlaveiðar. og.
útflutningur. hákarlalýsis. voru. undirstaða.
velgengninnar. en. hákarlalýsið,. sem. notað.
var.til.götulýsingar.í.evrópskum.borgum,.var.
í.háu.verði.og.hækkaði.stöðugt.með.aukinni.
eftirspurn .. Tilkostnaður. við. útgerðina. og.
lýsisframleiðsluna. var. hins. vegar. lítill. og.
gróðinn.því.oft.mikill ..Af.þeim.sökum.tókst.
bláfátækum. Íslendingum. að. koma. upp.
myndarlegum. þilskipaflota. á. skömmum.
tíma.(Eyfirðingar.fóru.að.dæmi.Ísfirðinga),.
og. líkast. til. er. hákarlinn. vanmetnasti.
fiskur. í. íslenskri. hagsögu .. Um. 1870. varð.
steinolía. helsta. ljósmeti. Evrópubúa. í. stað.
hákarlalýsisins. og. þá. hrundi. markaðurinn.
fyrir. lýsið .. Þá. áttu. Ísfirðingar. hins. vegar.
myndarlegan. þilskipaflota. og. gátu. snúið.
sér. að. handfæraveiðum. og. saltfiskverkun.
af. krafti ..Þá. varð. Ísafjörður. „höfuðstaður“.
saltfiskverkunar. á. Íslandi. og. sum. þeirra.