Skólavarðan - 01.09.2007, Blaðsíða 22

22
UMRæÐA UM REIKNILÍKAN FRAMHALDSSKÓLA
SKÓLAVARÐAN 6.TBL. 7. ÁRG. 2007
Þorsteinn Þorsteinsson, skólameistari í
Garðabæ, ritar athugasemdir og veltir
vöngum í maíhefti Skólavörðunnar af
tilefni sem undirritaður gaf einu hefti
fyrr. Sumt af því sem Þorsteinn segir
orkar tvímælis.
Það er rétt að reiknilíkan mennta-
málaráðuneytis fyrir framhaldsskóla er
heimasmíðað. Hins vegar er óréttmætt
að gefa því það neikvæða formerki
sem Þorsteinn gerir með því að jafna
til þeirrar þarflausu iðju að finna aftur
upp hjólið. Reiknilíkön lágu fyrir (1997),
m.a. taxameterkerfi í ýmislegri mynd.
Ekkert þeirra var áður, mér vitanlega,
tengt hugtökunum samningsstjórnun
eða árangursstjórnun. Þau hugtök komu
til sögu eftir daga „Módelsamtakanna“
og beindust sérstaklega að brottfallinu
sem margir hafa talið eitt brýnasta
viðfangsefni íslensks skólastarfs. Í sigtinu
var einnig rótgróin íslensk tilhneiging til
að byggja of stórt og án tillits til nýtingar
og rekstrarkostnaðar. Sveitarstjórnir hugsa
gjarnan stórt um uppbyggingu en þurfa
síðan ekki að bera ábyrgð á rekstrinum.
Meginhugmyndin var að árangurs-
miðað reiknilíkan hvetti annars vegar til
ráðdeildar en hins vegar til frumkvæðis
skólanna til þess að búa til og bjóða fram
nám á almennri braut sniðið að sérstökum
þörfum nemenda. Það mundi strax borga
sig fyrir skólana og að lokum fyrir alla. Ráð-
deildarþátturinn hefur haft mikil áhrif
og á meðal annars vafalítið þátt í bættu
launaumhverfi kennarastéttarinnar.
Nýsköpunarþátturinn hefur ekki gengið
eftir með þeim hætti sem vonast var til.
Eftir á að hyggja voru það e.t.v. mistök af
hálfu ráðuneytisins að búa ekki sjálft til
fyrirmyndir eða dæmi um almenna braut.
Fjárhagslegur ávinningur skóla af því að
takast slík verk á hendur lá heldur ekki ljós
fyrir í byrjun. Talið var að viðfangsefnið
væri svo fjölbreytilegt eftir skólasvæðum
og námsframboði skólanna og mönnun
þeirra væri sömuleiðis svo margslungin að
fyrirfram gerð einsleit lausn mundi engum
henta.
Á hverjum tíma liggur nú nákvæmlega
fyrir á hvaða forsendum rekstrarheimildir
framhaldskóla verða til. Enginn
skólamaður hefur, mér vitanlega, komið í
ráðuneytið frá upphafi reiknilíkans til þess
að leita skýringa á fjárheimildum síns skóla
án þess að fá þær. Stofnframkvæmdir,
stofnun skóla eða byggingaframkvæmdir
og nokkur sérverkefni eru að vísu utan
þessa kerfis en það er samt opnara en
áður var og átti að vera til þess að auka
traust milli aðila.
Skólakerfið hefur löngum átt í vök
að verjast fyrir óréttmætri gagnrýni á
meðferð fjár. Sú gagnrýni birtist meðal
annars í þrálátu nöldri fáfræðinnar um
að kennarar séu aðallega í fríum og þess
á milli í verkföllum. Fjárveitingakerfi, sem
er algerlega uppi á borðinu og að sama
skapi ljóst hvaða fjárheimildir duga og
hverjar ekki, mátti halda að væri betri leið
en áður hafði gefist til þess að sýna fram á
samhengi hlutanna.
Þegar því voru í fyrri grein gerðir skórnir
að tími núverandi reiknilíkans kynni að
vera liðinn þá var það haft í huga að nú
um nokkurra ára skeið hefur verið haldið
uppi linnulitlum áróði gegn reiknilíkaninu
bæði út á við gagnvart almenningi og inn
á við í sumum skólunum. Nokkur hluti
skóla og skólamanna hefur sannfært sjálfa
sig og aðra um það, gagnstætt því sem
ætlað var, að skólar og ráðuneyti gætu
litið á sig sem samstarfsaðila (með sömu
meginmarkmið) en ekki andstæðinga,
enda er það eitt af höfuðmarkmiðum
árangursstjórnunar.
Aðalástæða þess að ég tek aftur til
lyklaborðsins er þó þrálát missögn sem
kemur fram í grein Þorsteins. Hann segir
m.a. að skóli hans verði fyrir tugmilljóna
króna tjóni vegna brottfalls. Helst er að
skilja að þetta sé af völdum reiknilíkansins
og menntamálaráðuneytis og sé til marks
um skort á metnaði þess og viljaleysi
til að hjálpa minni máttar. Hvað sem
líður ætluðum metnaði ráðuneytis er
missögnin í því fólgin að ríkissjóður en
ekki skólinn ber meginþunga tjóns vegna
brottfalls. Þetta felst í afslætti á fullri
stærð námshópanna (79,1 % eða lægri
nýtingarkröfu). Hugsanlegt er að skólar
verði fyrir tjóni vegna brottfalls en svo
er ekki í því dæmi sem Þorsteinn tekur af
sínum skóla.
Framlög (reiknilíkans) til kennslu
byggjast á skilgreindum hópstærðum og
kröfu um að tiltekið hlutfall hópa skili sér
til prófs. Hópstærð hægferðanna (sem
Þorsteinn talar um) hefur í líkaninu verið
skilgreind 25 nemendur og nýtingarkrafan
77,46%. Þetta merkir í raun að 19, 365
ársnemendur (prófaðir að meðaltali
í hópi) leggja skólanum til andvirði
launa fyrir 6 kennslustundir á viku í
hægferðaráfanga. Hafi nemendur í 29
hægferðaráföngum FG verið að meðaltali
20 í hópi fær skólinn greitt andvirði 6,19
kennslustunda á viku á hóp eða alls 5,51
kennslustund á viku umfram það sem hann
þarf að greiða kennurum þessara hópa í
(meðal-) kennslulaun. Þessir hópar hafa
þannig verið að skila skólanum rúmum
fimmta hluta kennarastarfs í afgang. Þessi
röksemd Þorsteins fyrir því að innrita ekki
hægferðarnemendur stenst því ekki og er
mál að málflutningi af því tagi linni. Það
eru nóg álitamál og erfiðleikar við að fást
í skólakerfinu þótt ekki séu búin til ný með
því að halla réttu máli.
Aðalsteinn Eiríksson
Höfundur er fyrrverandi kennari og
skólameistari, starfar enn sem verkefnisstjóri í
menntamálaráðuneyti.
Reiknilíkan fyrir framhaldsskóla
Aðalsteinn Eiríksson svarar Þorsteini Þorsteinssyni
Skólakerfið hefur löngum átt í vök að verjast fyrir óréttmætri
gagnrýni á meðferð fjár. Sú gagnrýni birtist meðal annars
í þrálátu nöldri fáfræðinnar um að kennarar séu aðallega í
fríum og þess á milli í verkföllum. Fjárveitingakerfi sem er
algerlega uppi á borðinu er góð leið til þess að sýna fram
á samhengi hlutanna.
Aðalsteinn Eiríksson