Skólavarðan - 01.12.2008, Síða 25

SKÓLAVARÐAN 7.TBL. 8. ÁRG. 2008
vINNUUMHvERFI KENNARA
Björk Einisdóttir er framkvæmdastjóri
Heimilis og skóla. Hún er lærður kennari
og námsráðgjafi og hefur lengst af unnið
við þessi tvö störf í grunnskóla, eða í
um tuttugu ár. Kennsluferilinn hóf hún á
Grundarfirði og lauk honum í Mosfellsbæ
með viðkomu í Hafnarfirði. Björk hefur
gegnt mýmörgum trúnaðarstörfum í
gegnum tíðina og var meðal annars um hríð
formaður Samtaka móðurmálskennara.
Í ársbyrjun lauk hún meistaranámi í
uppeldis- og menntunarfræðum, með
áherslu á fræðslustarf og stjórnun.
Björk er samstarf heimilis og skóla mjög
hugleikið eins og starfsvettvangurinn
gefur til kynna og lokaverkefni hennar ber
keim af því. Það ber titilinn Breytingar í
starfsumhverfi grunnskóla – upplifun kennara
á álagi og ágreiningi. „Samskipti kennara
og foreldra geta verið miklu betri en nú er“,
segir Björk. „Því miður erum við kennarar
of oft í varnarstöðu í stað þess að tileinka
okkur uppbyggilegar samskiptaleiðir þar
sem við getum notað okkur það sem okkur
er tamt í starfinu og snýr að því að veita
leiðsögn og eiga samskipti sem byggjast á
virkri hlustun og jafnræði. Ástæðan held ég
að sé sú að kennarastarfið og skólinn hefur
hvort tveggja breyst mjög ört og rannsóknin
bendir til að það skorti sárlega verkferla um
þessi samskipti sem nú eru með öðru sniði
en áður fyrr.“
Rannsókn Bjarkar byggist á eigindlegum
viðtölum við átta grunnskólakennara
sem starfa í fimm grunnskólum á höfuð-
borgarsvæðinu, auk þriggja vettvangs-
athugana á málþingum og fræðslufundi fyrir
skólastjórnendur. Kennararnir höfðu fjögurra
til tuttugu og fimm ára kennsluferil að baki,
voru af báðum kynjum og kenndu á ólíkum
stigum grunnskólans. Meira en tuttugu ára
aldursmunur var á þeim yngsta og elsta
og vinnustaðir þeirra voru um margt ólíkir.
Nokkur atriði komu þó sterkt fram á flestum
eða öllum viðmælenda og Björk raðar þeim
undir lykilflokka rannsóknar sinnar; breytt
starfsumhverfi, samskipti og ágreining.
Kennurum var tíðrætt um eftirfarandi þemu:
• Breytt starfsumhverfi: Uppeldi og
þjónusta á kostnað menntunar, aukin
upplýsingagjöf til heimila, skólann
vantar bjargráð, margir og óskipulagðir
fundir, skortur á mannauðsstjórnun og
faglegri skólaumræðu.
• Samskipti: Samskipti við foreldra og
samfélagið, samstaða innan skólans.
• Ágreiningsmál: Staða og ábyrgð stjórn-
enda, stjórnunarstíll, vantar verkferla
og skýr skilaboð, utanaðkomandi ráð-
gjafarþjónustu vantar.
Þrátt fyrir að vera reyndir kennarar upplifðu
margir þeirra vanmátt og bjargarleysi.
Athyglisvert er að flestir töldu sískráningu
í Mentor skapa samskiptavanda sem þyrfti
að bregðast við, þar sem þessar skriflegu
upplýsingar gætu oft valdið misskilningi og
tortryggni foreldra. Auk þess væri skráningin
tímafrek og ylli kennurum álagi.
Kennararnir höfðu áhyggjur af nemendum
sínum sem áttu í vanda og töldu stoðþjónustu
of rýra, bjargráð fá og úrræðaleysi algengt.
Skólar glímdu við fjárskort en einnig væri
forgangsröðun stundum einkennileg og
meira fé veitt í t.d. tölvukaup en aðstoð við
kennara inni í bekkjum eða fjölgun tíma í
sérkennslu og námsráðgjöf.
Tilgangslausum fundum hefur fjölgað
að mati kennara og þeir eru illa undirbúnir
vegna tímaskorts og skipulagslausir. Þegar
mál færu í hendur nemendaverndarráða
væru kennarar ekki hafðir með í ráðum og
þar með fríaðir ábyrgð. Stjórnendur væru
ekki nógu meðvitaðir um líðan starfsmanna
og skorti á hrós og hvatningu, of mikið
af tíma þeirra færi í rekstrarmál. Einn
kennaranna stakk upp á að við skólana
störfuðu starfsmannastjórar sem þá væri
hægt að leita til með öll samskiptamál.
Samskipti við foreldra upplifðu kennarar
oft sem fjandsamleg og sig sjálfa sem
sökudólga í samfélaginu. Þeir þyrftu að sitja
undir öllu sem við þá væri sagt og stuðning
skorti innan skólans í samskiptum við
foreldra. Ágreiningur gæti verið alvarlegur
og einelti foreldra í garð kennara var nefnt.
Almennt fannst kennurum góð samstaða
innan hópsins en hins vegar skorta á samstarf,
ekki síst milli almennra kennara og annarra
starfsmanna, svo sem stuðningsfulltrúa og
sérkennara. Fólk væri mismikið inni í málum
sem varðaði starf þess, til dæmis einstakra
nemenda.
Í eftirþönkum segir Björk meðal annars:
• Mikilvægt er að samskipti heimilis
og skóla þróist frá skotgrafahernaði
átakastjórnmála til samráðs og sátta-
stjórnmála.
• ... vonandi [eygjum við] bjartari tíma ef
Kennarasamband Íslands svarar kalli
kennara eftir verklagsreglum fyrir þá sem
koma að ýmsum viðkvæmum málum í
skólum hér á landi, svo sem ýmiss konar
samskiptavanda og ágreiningi, eins og
stefnt er að.
• Til þess að koma í veg fyrir vantraust og
misskilning er æskilegt að skólinn setji
sér samskiptareglur í nýju umhverfi Nets
og upplýsingatækni. Full þörf er á að taka
þennan þátt inn í kennaramenntunina.
Upplifun kennara af álagi
og ágreiningi
Áhugaverð rannsókn á sviði vinnuverndar og
samskipta kennara og foreldra
Niðurstöður rannsóknarinnar eru mjög áhugaverðar og sýna vel gildi
eigindlegra rannsókna og hversu þær geta dýpkað skilning okkar ef
vel er að verki staðið. Hér verður einungis tæpt á nokkrum atriðum
en áhugasömum lesendum er bent á að hafa samband við Björk
Einisdóttur, bjorke@simnet.is
Einn kennaranna stakk upp
á að við skólana störfuðu
starfsmannastjórar sem þá
væri hægt að leita til með öll
samskiptamál.
Vinnuumhverfi
Björk byggir umfjöllun sína á
skilgreiningu þemanefndar KÍ
um vinnuumhverfi frá 2003, en
skilgreiningin á rætur að rekja
til DLF, samtaka kennara og
stjórnenda í dönskum grunn-
skólum.
Sjá nánar um vinnuumhverfis-
nefnd KÍ og vinnuumhverfismál
hér: www.ki.is/Pages/892
Björk Einisdóttir
25