Skólavarðan - 01.12.2009, Blaðsíða 11

SKÓLAVARÐAN 8.TBL. 9. ÁRG. 2009
SIÐARÁÐ oG SIÐAREGLUR
11
M
yn
d
:
A
tl
i
H
ar
ða
rs
so
n
–
w
w
w
.f
lic
kr
.c
om
/p
h
ot
os
/a
tl
ih
þar sem æðsta mark og mið uppeldisins er að
gera barnið að góðum manni, þá þarf að vita
hvað manngæði eru. Það kennir siðfræðin.
Þannig sýnir þá siðfræðin markmiðið en
líkamsfræði og líffræði og sálarfræði vísa
leiðina. Uppeldisfræðin kennir hagnýtingu
allra þessara fræða í uppeldinu.“
Þetta hygg ég að mjög margir fyrirrennarar
Magnúsar sem skrifuðu um menntamál á 19.
öld hafi líka gert en svo komu aðrar áherslur
um miðbik síðustu aldar. Menn fóru að óttast
að siðfræði væri ekki alveg nógu vísindaleg í
og með kannski vegna þess að margir álitu að
um rétt og rangt eða gott og illt væri enginn
hlutlægur sannleikur til.
Á þessum tíma voru hörð átök um hvert
vestræn samfélög ættu að stefna. Pólitíkin
einkenndist af frekar einstrengingslegri hug-
myndafræði og ef til vill var það hluti af
einhvers konar vopnahlésskilmálum and-
stæðra fylkinga að halda umfjöllun um sið-
fræði utan við skólakerfið. Menn óttuðust
kannski að hún blandaðist saman við
umdeildar stjórnmálaskoðanir. Samt voru
flestir líklega mikið til sammála um undir-
stöðuatriði siðferðis eins og hjálpsemi,
heiðarleika og fleira.
Nú er þetta aftur að breytast í alþjóðlegri
umræðu um kennaramenntun. Við tökum upp
þráðinn frá Magnúsi Helgasyni og félögum
sem voru ófeimnir við að leggja siðfræði
og félagsvísindi að jöfnu sem undirstöður
uppeldisfræði og kennaranáms. Ef við lítum
okkur enn nær í tíma og rúmi þá hugsa ég að
hrunið hafi ef til vill haft þau áhrif að menn
séu móttækilegri fyrir umræðu um gildi og
hvað skiptir máli í lífinu heldur en fyrir tveimur
árum.
Fjarstæða frá sjónarhóli daglegs lífs
Kennsla í siðfræði er frekar lítil í kennara-
menntun. Hún kemur þó inn í lífsleikni og
eitthvað víðar en mætti vera meiri. Sagan
um hvernig siðfræði kemur inn í uppeldis-
og kennslufræði er hluti af miklu stærri
hugmyndasögu. Sú vísindaheimspeki sem
var ríkjandi lengst af tuttugustu öld gerði ráð
fyrir því að sönn vísindi væru ekki gildishlaðin
heldur með einhverjum hætti hlutlaus um
gott og illt, rétt og rangt. Auðvitað var þetta
að vissu leyti blekking, læknisfræðin hefur
til dæmis aldrei verið hlutlaus um hvað er
gott eða slæmt fyrir fólk. En umræðan var á
þessum nótum. Kennaradeildir höfðu varla
sjálfstraust til að standa gegn þessari tísku
og empírísk vísindi, eins og félagsfræði og
sálfræði, urðu burðarásar í kennaramenntun.
Ég geri ekki lítið úr þessum greinum, síður
en svo, en ég held að siðfræði eigi að vera
þarna líka. Þeim fer fækkandi sem trúa
bókstaflega á vísindaheimspeki frá því um og
fyrir miðbik tuttugustu aldar og það er jafnvel
orðið kennslubókaratriði að sumt af henni
séu ekki fín fræði. Allmargir formálar byrja
til dæmis á skömmum út í pósitívismann.
Sumir talsmenn hans gerðu ráð fyrir að reglur
um hvað væri gott fyrir fólk væru enginn
sannleikur. Póstmódernistar endurtaka margir
hverjir svipaða hugsun og við sjáum þetta líka
í sumum heimspekiskólum sem voru mjög
áhrifamiklir á tuttugustu öld, eins og í frönsku
tilvistarspekinni.
Það er viss rökleysishyggja að enginn sann-
leikur sé til um mannleg verðmæti. Margir
eru að vísu jákvæðir í garð þessarar hugsunar
og finnst hún passa við sína heimsmynd en
þegar við erum komin inn á einhvern vettvang,
hvort sem við erum heilbrigðisstarfsfólk að
sinna sjúklingum eða kennarar að aðstoða
börn og unglinga, þá pælum við í því: Er þetta
gott fyrir hana eða hann? Þá er sú hugmynd
að ekki sé til neinn sannleikur um siðferði
algjörlega fjarstæðukennd. Þegar við hjálpum
krakka sem hefur lent í einelti þá er sú hugsun
að enginn sé sannleikur til um hvort það sé
gott eða vont að lenda í einelti algjört rugl.
Þessi heimspeki er fjarstæða frá sjónarhóli
daglegs lífs.“
Siðaráð
Siðaráð er ný stofnun í Kennarasambandinu
og frekar ómótuð. „Við erum þrjú í ráðinu,“
upplýsir Atli, „og ég er fulltrúi framhaldsskóla-
stigs, Linda Ósk Sigurðardóttir er fulltrúi
leikskólastigs og Jóhannes Skúlason grunn-
skólastigs. Við höfum fundað nokkrum
sinnum og það er tvennt sem við höfum
ákveðið að ýta af stað. Annars vegar samræðu
við Menntavísindasvið Háskóla Íslands um
möguleika á því að kynna siðareglurnar fyrir
kennaranemum. Ég hef mikinn áhuga á að
þeir fái slíka kynningu og siðfræðikennslu í
tengslum við hana. Svo höfum við rætt um leiðir
til að kynna siðareglurnar fyrir félagsmönnum.
Þær eru auðvitað lítils virði ef þær eru ekki vel
kynntar. Hlutverk þeirra er fyrst og fremst að
hvetja kennara til að bera virðingu fyrir starfi
sínu og byggja upp fagvitund, sem mætti líka
kalla kennarasamvisku.
Kennarasamviska
Kennarasamviska er orð sem nær ágætlega
að tjá þau áhrif sem siðareglurnar eiga
að hafa. Það er tilhneiging til þess í okkar
samfélagi sem einkennist af skriffinnsku og
ákveðinni rökhyggju að líta svo á að siðferði
heilar fagstéttar geti að öllu leyti verið fólgið
í fáeinum reglum. Þetta er álíka blekking
og að halda að hæfileiki okkar til að tala sé
fólginn í því að geta beitt málfræðireglum.
En um leið og við hugsum málið komumst
við að því að við getum ekki lært eina einustu
málfræðireglu fyrr en við höfum lært að
tala. Reglurnar minna okkur á nokkra hluti í
þessum miklu stærri veruleika sem er erfitt
að fanga algerlega í eitthvert regluverk.
Við höfum einhvers konar samvisku, eða
tilfinningu fyrir siðferði, og við notum ekki
reglur til þess að búa þessa tilfinningu til
heldur til þess að gagnrýna hana, skilja eða
leiðrétta. Við komumst ekki í gegnum daginn
á siðareglum en ef við erum í vafa um það eftir
AUÐMýKT
Atla Harðarsyni er auðmýkt, hógværð og hófsemi
hugleikin. Hann skrifaði einu sinni grein um auðmýkt
þar sem hann sagði meðal annars: [Auðmjúkur
maður] skynjar eigin smæð og skoðar málin af nógu
háum sjónarhóli til að hann sjái sjálfan sig sem lítinn
hluta af allri tilverunni en þeim hrokafulla finnst
að hann sjálfur sé miðja heimsins ... Ágústínus frá
Hippó orðaði þetta svo að „með undraverðum hætti
búi eitthvað í auðmýktinni sem upphefur hugann og í
sjálfshafningunni eitthvað sem lítillækkar hann.“ Sé
þessi skilningur réttur fer því víðsfjarri að auðmýkt
feli í sér rangt sjálfsmat eða skort á sjálfsvirðingu.
Sá sem er auðmjúkur getur lagt algerlega raunsætt
mat bæði á eigin verðleika og annarra. Sérstaða
hans er í því fólgin að hann hefur meiri löngun til
að hrósa öðrum en sjálfum sér og meiri áhuga á að
leiðrétta sjálfan sig en aðra.
Það er viss rökleysishyggja að enginn sannleikur sé
til um mannleg verðmæti.