Tímarit Máls og menningar - 05.12.2002, Síða 36

kost við Vesturlönd og ber það sem er fram-
andi upp að sambærilegum vestrænum siðum.
Segja má að hjá Birni standi óríentalisminn á
haus. Björn lítur á Kína sem austræna heild
sem sé í beinni andstöðu við Vesturlönd. Hjá
Birni er samanburðurinn hins vegar Kína í hag.
Til að mynda dáist hann mjög að kínversku
hugarfari og kínverskri rósemd. Athyglisvert er
þó að kímnin er aldrei langt undan í frásögnum
hans:
Kínverskum kofabúum þætti fánýtt og
heimskulegt strit vina minna, sem leggja
nótt við dag til þess að reisa sér höll. Oft
stenst það á endum að höllin er íbúðarhæf
og húsráðendur farlama fólk á líkama og sál
af erfiði og áhyggjum.41
Hvenær skyldu þjóðir heims verða svo gáf-
aðar og fullar sjálfstrausts, að þær breyti
hernaðarútgjöldum í greiðslur til listsköpun-
ar? Það þarf sennilega kínverskt hugarfar til
slíkra hluta enn sem komið er, sérstaklega til
þess að nostra við lystigarða mitt í stórstyrj-
öld.42
Birni finnst, öfugt við trúboðann Ólaf, heillandi
að sjá kínverskt heimilislíf á götum úti:
Kínverjar lifa opnu fjölskyldulífi með aragrúa
af börnum í kringum sig; þeir hafa múrað
land sitt og borgir af, en þeir hafa aldrei múr-
að sjálfa sig inni í eins konar pýramída eins
og við gerum heima.43
Það er skemmtilegt að bera saman lýsingar
Björns og Ólafs á sömu hlutum:
Hér í Tengsýslu er það t.d. sjaldgæft, að
menn sitji til borðs á meðan á máltíð stend-
ur, heimilisfólkið fer út með skálarnar í hönd-
unum og situr hér og þar á hækjum sér. Það,
sem við því köllum heimilislíf, er óþekkt.44
Ólafur er fullur yfirlætis en Björn aðdáunar.
Hann er einfaldlega kominn í sæluríkið. Hið
stóra tákn um Kína er brosið sem er leiðarminni
í sögunni; stundum virðist Kína vera einn helj-
arstór broskarl:
Í mínum augum virtust Kínverjar bros-
mildasta og ánægðasta þjóð, sem ég hafði
séð.45
Frásögn Björns er hreinskilin
ferðasaga þar sem hann lýsir
því sem hann sér og heyrir en
mótast auðvitað af jákvæðu
hugarfari hans. Hann hefur
ekki beinan pólitískan tilgang
með frásögn sinni en sér Kína
eigi að síður í hillingum sem
eru þó lesendum nokkuð aug-
ljósar.48
Goðsögnin um Kína er allsér-
stök. Samkvæmt Barthes er
goðsögn tegund orðræðu sem
kemur ákveðnum skilaboðum
á framfæri.49 Hún felur ekkert
og flaggar engu heldur afbakar
hluti. Orðræða goðsagnarinnar
er hvorki lygi né játning, hún
felst í því hvernig hlutirnir eru
sagðir, ekki hvað er sagt.50
Goðsögnin um Kína sem sést
hjá Birni fellur undir skilgrein-
ingu Barthes á vinstrisinnuðum
goðsögnum; að þær séu gervi-
legar og klaufalegar vegna
þess að þær verði til í tengslum
við þá kúguðu en ekki hina ráð-
andi stétt.51 Þess vegna sér
lesandinn í gegnum goð-
sagnaglýjuna í augum Björns.
Vinstri mýtuna vantar sannfær-
ingarkraft hægrimýtunnar sem á sér mun
traustari sess í borgaralegu vestrænu þjóðfé-
lagi; sú er hin ráðandi algildu sannindi sem ekki
þarf að efast um.
Kína: Raunhæfur valkostur
Bók Magnúsar Kjartansonar, Bak við bambus-
tjaldið, kom út 1964. Magnús kemur til Kína
sem blaðamaður. Bók hans er ekki einföld
ferðasaga heldur skrifuð í hápólitískum tilgangi,
þeim að sannfæra Vesturlandabúa um að Kína
kommúnismans sé gott ríki þar sem raunveru-
legur sósíalismi dafni og kjör almennings fari
ört batnandi. Kína er í huga hans þó ekki aðeins
valkostur við Vesturlönd heldur einnig raun-
verulegur valkostur við Sovétríkin sem Magnús
gagnrýnir fyrir margt.
Form bókarinnar er ferðasaga Magnúsar og
konu hans. Þau ferðast um Kína ásamt fulltrú-
um frá kínversku dagblaði. Markmið Magnúsar
er að fræðast um þróun í Kína fyrir og eftir bylt-
inguna 1949. Þannig skoðar hann stáliðjuver,
kolanámur og samyrkjubú, skráir hjá sér fram-
Í okkar augum voru Kínverjar brosmildasta
þjóð, sem við höfðum séð; [. . . ]. Ég gæti
best trúað, að þeir hafi sofið brosandi. Og
það var eitthvert undarlegt jafnvægi hugans í
framkomu þessa geysilega fjölda, fólk virtist
hafa algjört vald á geði sínu, og börn voru
hispurslaus og frjálsmannleg án þess að vera
frek.46
Björn er sjálfur handgenginn ævintýrinu um
Kína þó að frásögn hans sé oft og tíðum
spaugileg og hann geri góðlátlegt grín að um-
hverfinu og sjálfum sér. Hann gerir sér þó grein
fyrir því að einhverjir kynnu að draga lýsingar
hans í efa og telja að hann fái einungis að sjá
skipulagðar sýningar kínverskra stjórnvalda á
hamingjusömu fólki. Því nefnir hann dæmi máli
sínu til sönnunar þegar hann heimsækir óvænt
kínverska alþýðu til að forðast rigningu:
Öllum var tekið af alúð og gestrisni. Hér
hafði ekki verið um neina sýningarheimsókn
að ræða, heldur óvænta kynnisferð. 47
32 Kína Katrín Jakobs 6.12.2002 14:37 Page 36