Frón - 01.01.1943, Blaðsíða 56

50
Jakob Benediktsson
völdum, og það er því eðlilegt aö sú sé almenn ósk þeirra, a5
ekkert það verði gert af íslands hálfu í sambandsmálinu, sem
spillt geti fyrir góðu samkomulagi og gagnkvæmum skilningi
þegar sambandslögin verða afnumin að fullu. Sú góðvild sem
Islendingum hefur verið sýnd í Danmörku á þessum erfiðu árum
nær miklu lengra en hægt er að heimta samkvæmt jafnréttis-
ákvæði sambandslaganna. Bráðabirgðaloforð um að jafnréttis-
ákvæðið skuli haldast óbreytt fyrst um sinn er því ekki nægilegt,
ef sambandsslit fara ekki fram með þeirri lipurð og gagnkvæmri
sanngirni sem vænta má af tveimur norrænum þjóðum.
l’ær deilur sem hæst hcfur borið í íslenzkum stjórnmálum
á siðasta ári hafa annars fyrst og fremst átt rót sína að rekja
til dýrtíðarmálanna. í október 1941 var vísitalan komin upp í
172 (úr 146 við ársbyrjun 1941). Aukaþing var þá kvatt saman
til að reyna að stemma stigu fyrir verðbólgunni. Allir þrír
stjórnarflokkarnir lögðu fram lagafrumvörp í því skyni, en
samkomulag náðist ekki. Framsóknarflokkurinn vildi stöðva
kauphækkun og verðhækkun með lögum, en hinir flokkarnir voru
því andvígir, án þess að þeir væru þó sammála um hvaða leið
skyldi farin. Pegar séð varð að frumvarp Framsóknar náði ekki
fram að ganga, baðst Hermann Jónasson forsætisráðherra lausnar,
en eftir nokkurt þóf varð það að samningum, að stjórnin skyldi
sitja áfram og reyna að finna einhver úrræði í dýrtíðarmálunum.
Skyldu lagafrumvörp þess efnis lögð fyrir Alþingi í febrúar 1942.
En dýrtíðin fór versnandi, og vísitalan komst um nýjár upp í 183.
Um áramótin var sagt upp mörgum kaupsamningum milli atvinnu-
rekenda og verkamanna, og hærra kaups var krafizt allsstaðar.
í ýmsum atvinnugreinum voru boðuð verkföll, og í sumum komust
þau í framkvæmd. Stjórnin gaf þá út 8. jan. bráðabirgðalög um
gcrðardóm í kaupgjalds- og verðlagsmálum. Tilgangur þessara
laga var að festa verðlagið á því stigi sem það var komið á um
áramót. Allar breytingar á kaupi sem greitt hafði verið 1941
skyldu lagðar undir gerðardóminn og þeirri meginreglu fylgt, að
grunnkaup síðasta árs skyldi ekki hækkað nema sérstaklega stæði
á. Um leið voru öll verkföll og verkbönn gerð óheimil.
Um þessi bráðabirgðalög var samkomulag milli Framsóknar og
Sjálfstæðisflokksins, en verklýðsflokkarnir voru þeim andvígir,
og leiddi það til þess að ráðherra Alþýðuflokksins, Stefán Jóh.
Stefánsson, sagði af sér, og flokkurinn varð upp úr því í stjórnar-
andstöðu.