Fréttablaðið - 25.11.2016, Blaðsíða 40

Heimsmarkmið Sameinuðu þjóðanna um sjálfbæra þróun tóku gildi í byrjun árs
2016. Þetta eru víðtækustu mark-
mið sem ríki heims hafa komið
sér saman um og stefnt er að því
að tryggja velmegun og mannrétt-
indi um allan heim fyrir árið 2030.
Heimsmarkmið númer eitt kveður
á um að útrýma fátækt í allri sinni
mynd. Nú búa 700 milljónir manna
við sárafátækt, en sárafátækir eru
taldir þeir sem lifa á undir 1,90 doll-
urum á dag. En hvernig útrýmum
við fátækt?
Fjölbreytt atvinnutækifæri og
sterkir innviðir eru undirstaða vel-
megunar, en fleira þarf að koma til.
Jöfn tækifæri og jafnrétti er grunn-
urinn að friðsamlegu samfélagi þar
sem allir fá að njóta sín og rækta
hæfileika sína. Fátæk samfélög nýta
ekki mannauð sinn og ná því ekki
að þróast og dafna. Til að tryggja
jöfnuð, frið og frelsi þarf að vera
til staðar aðgangur að menntun og
heilbrigðisþjónustu fyrir alla, öflugt
almannatryggingakerfi sem tryggir
félagslegan jöfnuð, öflug heilbrigð-
is- og menntakerfi og réttlát löggjöf,
réttarkerfi, skattkerfi og stjórnsýsla.
Á ráðstefnu sem haldin var í Istan-
búl árið 2014 um nýju heimsmark-
miðin kom fram hjá Dr. Thomas
Kesselring, fræðimanni frá Sviss, að
til að útrýma fátækt þurfi beina og
óbeina stefnu. Bein stefna er m.a.
valdefling og menntun kvenna og
karla, en óbein stefna felst í því að
fjarlægja hindranir sem koma í veg
fyrir að fátækir geti bætt lífskjör sín.
Bil milli fátækra og ríkra þjóða eykst
stöðugt, en bilið var 35:1 árið 1950,
72:1 árið 1992 og 658:1 árið 2014. Bil
milli ríkra og fátækra innan landa
hefur jafnframt aukist á þessu tíma-
bili.
Úr greipum fátæktar
Ekki eru margir áratugir síðan
Ísland komst úr greipum fátæktar.
Mér verður oft hugsað til ömmu
minnar sem fæddist í byrjun síðustu
aldar og ólst upp við kröpp kjör.
Hún fluttist til Reykjavíkur á fjórða
áratugnum og við tók erfiður tími
hjá henni sem bláfátækri einstæðri
móður í húsnæðishraki. Ekki vant-
aði dugnaðinn hjá ömmu, hún vann
mikið en bar lítið úr býtum. Hærri
laun, framsækin lög um almanna-
tryggingar árið 1947 og aðgangur að
félagslegu húsnæði breyttu miklu
til hins betra fyrir ömmu og börnin
hennar. Jafnframt áttu börnin kost
á ókeypis grunnmenntun. Þann-
ig fengu þau og síðar afkomendur
þeirra tækifæri til að mennta sig
og komast í góð störf, og þar með
að losna úr viðjum fátæktar. Hefði
amma búið í landi sem ekki hefði
brotist úr fátækt og misskiptingu
hefði hlutskipti afkomenda hennar
orðið allt annað.
Ísland komst í tölu ríkra þjóða
með hjálp frá alþjóðasamfélaginu
og með eigin áherslu á jöfnuð og
jafnrétti. Þær áherslur má þakka
baráttu fjölmargra karla og kvenna
í gegnum áratugina, baráttu sem
lýkur seint eða aldrei. Gleymum
ekki þeim gildum sem skapa réttlátt
samfélag og leggjum okkar af mörk-
um til að aðstoða fátækar þjóðir við
að byggja upp friðsamleg samfélög
þar sem allir ná að blómstra.
Upplýsingar um heimsmark-
miðin má finna á www.un.is.
Útrýmum fátækt
Ég man svo vel vorið þegar ég var 20 ára. Þetta var spennandi tími, ég var um það bil að ljúka
framhaldsskólanum og velti því fyrir
mér hvað tæki við. Mig langaði til
þess að mennta mig meira og ákvað
því að kynna mér alla valkosti með
opnum huga. Ég fór á opinn dag í
háskólunum og skoðaði allar þær
kynningar sem ég gat ímyndað mér
að ég hefði einhvern áhuga á. Fyrst í
stað beitti ég útilokunaraðferðinni
en að lokum féll ég fyrir vel heppn-
uðum kynningarbæklingi frá Kenn-
araháskóla Íslands þar sem mér var
lofað að í skólastarfinu væri enginn
dagur eins. Þetta hljómaði vel. Mér
leist vel á námið og skólaumhverfið
hafði svo sem alltaf höfðað til mín.
Hvað gat farið úrskeiðis?
Þremur árum síðar útskrifaðist
ég sem grunnskólakennari, réð mig
stolt í fyrstu alvöru vinnuna mína
og varð samstundis kennari af lífi og
sál. Þetta var frábært starf. Álagið var
reyndar mikið og starfið var öðruvísi
en ég hafði haldið, stundum erfitt
og talsvert mikið flóknara. En svo
sannar lega voru engir tveir dagar
eins. Síðan kom að fyrsta útborg-
unardegi. Jú, ég hafði verið kærulaus,
hafði alveg heyrt af óánægju kenn-
ara með kjör sín og meira að segja
upplifað verkföll kennara minna.
En satt að segja hafði ég aldrei trúað
þessum tröllasögum almennilega.
Ég hafði ekki einu sinni haft fyrir
því að athuga fyrirhuguð launakjör
mín áður en ég hóf námið og ekki
heldur meðan á náminu stóð. Sú
smánarupphæð sem var lögð inn á
bankareikninginn minn kom mér
því gjörsamlega í opna skjöldu.
Hvernig gat ég verið svona vitlaus?
Ef ég væri 20 ára í dag þá myndi ég
auðvitað áfram reyna að velja mér
nám sem félli að áhugasviði mínu.
En ef ég ímynda mér örlítið skyn-
samari útgáfu af sjálfri mér þá myndi
ég einnig athuga hvort ég gæti yfir-
leitt lifað af starfinu. Það hlýtur
þó að vera lágmarkskrafa að lang-
skólagenginn sérfræðingur geti séð
sjálfum sér farborða með starfi sínu.
Skoðum þetta aðeins. Í dag er
kennaranámið orðið 5 ár. Sem er
hið besta mál. En það þýðir líka
að ég yrði tveimur árum lengur á
námslánum. Ef vel gengi gæti ég
vonast til þess að útskrifast 25 ára
með 7,8 milljóna króna lán á bak-
inu. Með árstekjur upp á 5 milljónir
tæki það mig 52 ár að borga lánið
upp samkvæmt reiknivél LÍN. Sem
sagt, námslánin uppgreidd á 77 ára
afmælisdaginn, frábært!
En hvers vegna segi ég að árstekj-
urnar verði aðeins 5 milljónir? Jú
nýútskrifaður kennari getur vænst
þess að fá 418.848 kr. í heildarlaun
á mánuði. Með annaruppbótum
er hægt að toga árstekjurnar upp í
næstum 5,2 milljónir.
Fátt breyst frá fyrsta áfalli
Þá er að skoða hvað ég get keypt
mér sniðugt fyrir alla þessa pen-
inga. Það er fljótlegt að sjá á neyslu-
viðmiðum velferðarráðuneytisins
að ég þarf um 225.000 kr. fyrir
mánaðarlegum útgjöldum. Iss piss
ekkert mál! Með útborguðu launin
mín í vasanum, 299.730 kr., á ég
nóg fyrir þeim. Úbbs ne,i þetta er
víst fyrir utan húsnæðiskostnað.
Jæja, gerum ráð fyrir smá heppni á
húsnæðismarkaðnum og að ég fái
leigða íbúð á 120.000 kr. Það gæti
kannski gerst. En æ þetta er allt
að fara í vitleysu! Nú er ég komin
í 45.000 kr. mínus og á meira að
segja eftir að borga af námsláninu.
Sem betur fer þarf ég ekki að borga
af því fyrstu tvö árin. En hvað svo?
Eftir þessa stuttu athugun sé ég
að fátt hefur breyst frá því að ég
fékk mitt fyrsta áfall yfir launa-
seðlinum. Líklega hefur ástandið
bara versnað. En eitt hefur greini-
lega breyst. Ungt fólk er skynsam-
ara í dag en ég var fyrir rúmlega 20
árum. Það leggur á sig að setja upp
einföld reikningsdæmi og sér strax
það sem ég sé nú: dæmið gengur
ekki upp. Það borgar sig ekki að
leggja á sig langt nám til þess að
verða kennari. Satt að segja hafa
fáir efni á því. Íslenskir grunnskóla-
kennarar ná ekki meðallaunum í
landinu og þeir ná ekki heldur mið-
gildi launa. Allt þetta veldur því að
stéttin okkar er hægt og bítandi að
deyja út. Hvað þarf til þess að sam-
félagið átti sig á þessum vanda og
sameinist um að grípa til varan-
legra aðgerða?
Að velja draumastarfið
Fróðlegt var að fylgjast með skrifum framkvæmdastjóra Gagnaveitu Reykjavíkur (GR),
Erlings Freys Gíslasonar, og Orra
Haukssonar, forstjóra Símans, í
Fréttablaðinu í liðinni viku.
Blekkingar Símans/Mílu
Erling reið á vaðið og Orri svaraði
um hæl. Eftir að hafa lesið svar-
grein Orra þá varð mér að orði:
„Margur heldur mig sig.“ Í upphafi
greinar sinnar sakar Orri Erling um
ótta við aukna samkeppni. Þetta
er athyglisvert í ljósi þess að vin-
sældir ljósleiðaratenginga GR voru
orðnar svo miklar að Síminn bjó til
orðskrípið „Ljósnet“ þegar arftaki
ADSL-koparlínutenginga var kynnt-
ur af hálfu Símans/Mílu. Þessi tækni
heitir VDSL og er tækni sem byggir
á gagnaflutningum yfir koparlínur
og hefur ekkert með ljósleiðara að
gera. Síminn/Míla átti einfaldlega
ekki svar við ljósleiðaratengingum
GR og þess vegna var búið til þetta
orð, „Ljósnet“. Fyrirtækin leyfðu
sér að beita blekkingum gagnvart
viðskiptavinum sem margir hverjir
töldu að þeir væru komnir með
ljósleiðara og ég hef hitt margt fólk
sem taldi raunverulega að það væri
komið með ljósleiðara heim í hús,
það var jú komið með „Ljósnet“.
Það sætir furðu að fyrirtækin hafi
komist upp með það árum saman
að blekkja fólk að því er virðist vís-
vitandi. Hvernig er hægt að taka
mark á fyrirtækjum sem beita við-
skiptavini sína blekkingum?
Orri nefnir að Síminn hafi byrjað
að leggja ljósleiðara fyrir rúmum
þrjátíu árum. Það sem Orri gleymir
að nefna er að þeir ljósleiðarar sem
fyrirtækið hefur lagt um landið hafa
verið svokallaðir stofnar, ekki heim-
taugar heim til fólks. Síminn/Míla
lagði fyrstu ljósleiðaraheimtaug-
arnar í nýbyggingasvæði sunnan
við Selfoss fyrir fáeinum árum
síðan og svo í Leirvogstunguhverf-
inu í Mosfellsbæ og í Úlfarsárdal.
Síminn/Míla vanrækti árum saman
að hefja lagningu ljósleiðaraheim-
tauga nema í nýbyggðum hverfum.
Í dreifbýli hafa íbúar ítrekað óskað
eftir því að fá að tengjast með eigin
ljósleiðurum við ljósleiðarakerfi
Símans/Mílu en ekki fengið.
Gagnaveita Reykjavíkur stórt
framfaraskref
Það voru framsýnir stjórnmála-
menn hjá Reykjavíkurborg sem sáu
fyrir að lagning ljósleiðara til íbúa
er afar arðbær framkvæmd þegar til
skemmri og lengri tíma er litið. Ef að
Síminn/Míla hefði staðið plikt sína
og fylgst með þróun Internetsins og
hlustað eftir óskum viðskiptavina
sinna hefði stofnun GR ekki komist
á blað, hvað þá orðið að veruleika.
Það er nefnilega svo að það er Sím-
inn/Míla sem óttast samkeppnina
og þess vegna svíður sárt þegar GR
tók fyrir mörgum árum forystu á
sviði ljósleiðaraheimtauga á höfuð-
borgarsvæðinu og raunar utan þess
einnig. Þannig rauf GR einokun
Símans/Mílu á gagnaflutningum
á höfuðborgarsvæðinu og raunar
víðar.
Einokunarfyrirtækið Síminn/
Míla
Í millifyrirsögn í grein Orra segir
svo: „Einokunarfyrirtæki takmarkar
aðgang“. Með þessum orðum á for-
stjóri Símans/Mílu væntanlega við
GR. Sjaldan hef ég séð betra dæmi
um að steini sé kastað úr glerhúsi
þegar forstjóri Símans kallar GR
einokunarfyrirtæki. Staðreyndin
er sú að Síminn/Míla hefur haft
einokunaraðstöðu og kverkatak á
fjarskiptum í landinu síðan Land-
síminn var einkavæddur.
Sá er þessar línur ritar hefur
komið að byggingu tveggja ljósleið-
arakerfa í dreifbýli þar sem íbúar
höfðu frumkvæði að því að bæta
fjarskipti sín, í Öræfum og í Mýr-
dal. Í báðum tilvikum var reynt að
hafa samband við bæði Símann og
Mílu og óskað eftir þjónustu og/eða
samstarfi en undirtektir voru litlar
sem engar. Sem betur fór fyrir íbúa
þessara tveggja svæða tók Voda-
fone ljósleiðarakerfin í Öræfum og
í Mýrdal undir sinn verndarvæng
og þjónustar bæði kerfin með sóma.
Það er rétt að halda því til haga að
Síminn/Míla börðust með kjafti og
klóm gegn því að Vodafone fengi
leigðan ljósleiðara í svokölluðum
NATO-ljósleiðara sem lagður var
hringinn í kringum landið. Ef svo
hefði ekki verið væru ljósleiðara-
kerfin í Öræfum og Mýrdal ekki
til vegna einokunar Símans/Mílu.
Tilfellið er að samkeppni er eitur í
beinum Símans/Mílu.
Um Símann og
Gagnaveitu Reykjavíkur
Gleymum ekki þeim gildum
sem skapa réttlátt samfélag
og leggjum okkar af mörkum
til að aðstoða fátækar þjóðir
við að byggja upp friðsamleg
samfélög þar sem allir ná að
blómstra.
Það voru framsýnir stjórn-
málamenn hjá Reykjavíkur-
borg sem sáu fyrir að lagning
ljósleiðara til íbúa er afar
arðbær framkvæmd þegar
til skemmri og lengri tíma
er litið. Ef að Síminn/Míla
hefði staðið plikt sína og
fylgst með þróun Internets-
ins og hlustað eftir óskum
viðskiptavina sinna hefði
stofnun GR ekki komist á
blað, hvað þá orðið að veru-
leika.
Jónella
Sigurjónsdóttir
grunnskólaken-
nari, bókasafns-
og upplýsinga-
fræðingur og
sveitarstjórnar-
fulltrúi
Ingólfur Bruun
framkvæmda-
stjóri Betri
farskipta ehf.,
ráðgjafar-
þjónustu
Petrína
Ásgeirsdóttir
félagsráðgjafi og
í stjórn Félags
Sameinuðu
þjóðanna á
Íslandi
2 5 . N Ó V E M B E R 2 0 1 6 F Ö S T U D A G U R38 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
2
5
-1
1
-2
0
1
6

0
4
:2
5
F
B
1
0
4
s
_
P
0
6
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
6
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
3
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
4
0
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
B
6
D
-3
4
F
C
1
B
6
D
-3
3
C
0
1
B
6
D
-3
2
8
4
1
B
6
D
-3
1
4
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
5
A

F
B
1
0
4
s
_
2
4
_
1
1
_
2
0
1
C
M
Y
K