Morgunblaðið - 10.12.2015, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 10. DESEMBER 2015
Jólatilstand Að mörgu er að hyggja og mörg verkin sem þarf að vinna til að fegra miðborgina og gleðja samborgarana í aðdraganda blessaðra jólanna sem koma til allrar hamingju bráðum.
Golli
Aftur og aftur kveð-
ur við í fjölmiðlum
þessa dagana að ís-
lenska sé í hópi deyj-
andi tungumála, jafn-
vel staðhæft að
íslenskan sé dauð.
Slíkar aðvaranir eru
tvíbentar. Verði þær
til þess að vekja okkur
af blundi til að bregð-
ast við til varnar
tungumálinu eru þær
jákvæðar, en séu þær teknar bók-
staflega af mörgum eru þær hættu-
merki sem orðið getur að áhrins-
orðum fyrr en varir. Ekki þarf
langt að leita vísbendinga sem
styðja þessar aðvaranir. Á vef
menntamálaráðuneytisins hljóðar
ein fyrirsögnin: „Að minnsta kosti
21 Evrópumál á stafrænan dauða á
hættu, þar á meðal íslenska …“.
Þetta er niðurstaða META-NET,
60 rannsóknarsetra í 34 löndum,
m.a. hérlendis. Í ályktun Íslenskr-
ar málnefndar sem dagsett er 14.
nóvember 2015 um stöðu íslenskr-
ar tungu stendur m.a.: „Íslenska
málsamfélagið er fámennasta full-
burða málsamfélag í heiminum og
hlýtur ekki verðugan sess á netinu
án öflugs opinbers stuðnings.“ Það
var einmitt Íslensk málnefnd sem
lagði til efnivið í op-
inbera málstefnu und-
ir heitinu Íslenska til
alls og sem Alþingi
samþykkti einróma
2009. Þar er lögð
áhersla á að „að ís-
lensk tunga verði not-
hæf – og notuð – á öll-
um þeim sviðum
upplýsingatækninnar
sem varða daglegt líf
alls almennings.“
Góð viðleitni sem
dugar skammt
Í árdaga ritvinnslukerfa hér-
lendis upp úr 1980 voru þau að
jafnaði á íslensku, m.a. í Mac-
intosh-tölvum og PC-tölvum undir
heitinu WordPerfect. Staðan
versnaði hinsvegar með tilkomu
Windows stýrikerfa upp úr 1990,
tölvupóstkerfisins Outlook og vafr-
ans Internet Explorer sem öll voru
á ensku. Á þessum árum jókst net-
notkun hröðum skrefum og allt það
sem tölvunum tengdist reyndist
vera á ensku. Björn Bjarnason sem
var menntamálaráðherra 1995-
2002 áttaði sig fyrstur ráðamanna
á þeim háska sem fylgdi þessari
forsögn enskunnar. Hann hlutaðist
til um að gerður var samningur við
Microsoft um íslenskun á Windows
98 stýrikerfinu og starfshópur var
þá settur í að kanna horfur í ís-
lenskri máltækni. Komst hópurinn
að því að styðja yrði við íslenska
máltækni og að ríkið yrði að hafa
um það forgöngu og bera meg-
inkostnaðinn fyrst um sinn. Upp úr
tillögum starfshópsins spratt mál-
tækniátak sem veittar voru til 133
m.kr. á fjárlögum áranna 2000-
2004, þó aðeins lítið brot af því sem
hópurinn hafði talið þörf á. Engu
að síður varð umtalsverður árang-
ur af þessu starfi, bæði í þágu
skólakerfisins og almennings. Það
starf sem þannig var unnið af
litlum efnum á fyrsta áratug ald-
arinnar kom hins vegar veikburða
fótum undir íslenska máltækni. Ár-
ið 2005 varð síðan til svonefnt Mál-
tæknisetur í samvinnu Háskóla Ís-
lands, Háskólans í Reykjavík og
Árnastofnunar, en hlaut ekki op-
inberan stuðning.
Hraðfara alþjóðleg þróun
en stöðnun hérlendis
Áðurnefndri samþykkt Alþingis
hrunveturinn 2008-2009 um Ís-
lensku til alls fylgdu litlir sem eng-
ir fjármunir, en á sama tíma tók
tækniþróun í tölvu- og netheimum
risastökk. Máltækni er orðin for-
senda fyrir því að jafna aðgang
allra að upplýsingum og gera fólki
kleift að nota móðurmálið í sam-
skiptum við tölvur og upplýs-
ingakerfi. Eitt mikilvægasta svið
máltækninnar er svonefnd tal-
greining, sem gerir notendum fært
að eiga gagnkvæm samskipti við
tölvustýrð tæki með talmáli í stað
þess að notast við mús og lykla-
borð. Þetta varðar ekki síst þróun
snjallsíma og spjaldtölva sem mikið
eru notuð af börnum og unglingum.
Í tengslum við svonefnt META-
NORD samstarfsverkefni árið 2013
kom fram að lítill sem enginn mál-
tæknistuðningur væri við íslensku
og að af 30 Evróputungumálum
væri íslenska í næstneðsta sæti
þetta varðandi. Allsherjar- og
menntamálanefnd Alþingis tók þá
málið upp og að tillögu þingsins
skipaði Illugi menntamálaráðherra
í fyrrahaust þriggja manna nefnd
til að gera tillögur um íslensku í
stafrænni upplýsingatækni. Nefnd-
in vann rösklega undir formennsku
Hrafns Loftssonar en með honum
voru Eiríkur Rögnvaldsson pró-
fessor og Sigrún Helgadóttir hjá
Árnastofnun. Lagði nefndin til að
fjárfest verði í íslenskri máltækni
skv. 10 ára langtímaáætlun, m.a. til
að íslenskur talgreinir verði nýt-
anlegur í árslok 2017.
Bregst fjárveitingavaldið
enn og aftur?
Tillaga nefndarinnar gerði ráð
fyrir 40 m.kr. framlagi úr ríkissjóði
árið 2015, en aðeins 15 m.kr. voru
þá veittar. Fyrir árið 2016 var til-
laga um 90 m.kr. en skv. fjárlaga-
frumvarpi nú er aðeins 1/3 á blaði,
þ.e. litlar 30 m.kr. Ætlar Alþingi í
jólaleyfi með þá smánarafgreiðslu
á bakinu? Í húfi er framtíð ís-
lenskrar tungu. Fyrir tilstuðlan ís-
lensks sérfræðings hjá Google og
Máltækniseturs duttu Íslendingar í
lukkupottinn og flutu óvænt með í
gerð talgreinis sem nota má í
snjalltækjum, sem keyra á Android
stýrikerfinu og í Google leitarvél-
inni. Á slíka happdrættisvinninga
er ekki treystandi og aðrir risar
eins og Apple láta íslensku lönd og
leið. Sjálf erum við með fjöregg og
framtíð íslenskunnar í eigin hönd-
um. Úlfar Erlingsson segir í viðtali
við Mbl. 4. des. sl. að íslenskan
muni ekki lifa mikið lengur að
óbreyttu, þar sem börnin alist hér
upp í ensku umhverfi. Ætlum við
að fórna ylhýra málinu á altari
enskunnar mitt í allsnægtunum?
Eftir Hjörleif
Guttormsson » Sjálf erum við með
fjöregg íslensk-
unnar í eigin höndum.
Ætlum við að fórna yl-
hýra málinu á altari
enskunnar mitt í alls-
nægtunum?
Hjörleifur
Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
Brýnasta verkefnið – að hlúa að móðurmálinu