Morgunblaðið - 11.02.2016, Blaðsíða 46

46 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 11. FEBRÚAR 2016
VIÐTAL
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
Ellen Stofan, yfirvísindamaður hjá
Geimvísindastofnun Bandaríkjanna,
NASA, kemur fyrir sem hógvær
kona þegar hún sest niður með
blaðamanni við aðalinnganginn á
Háskólanum í Tromsö. Þar stóð yfir
norðurslóðaráðstefnan Arctic Fron-
tiers og var Stofan meðal ræðu-
manna. Þar fjallaði hún meðal ann-
ars um rannsóknir starfsfélaga
sinna hjá NASA á bráðnun íss á
norðurslóðum. Sagði hún það álit
vísindamanna NASA að herða muni
á bráðnun íss á Grænlandsjökli.
Stofan er doktor í jarðfræði og
fjallaði doktorsritgerð hennar um
rannsóknir á Venusi.
„Sem yfirvísindamaður NASA
veiti ég Charles Bolden, stjórnanda
NASA, ráðgjöf um stefnumótun í
vísindarannsóknum hjá stofnuninni.
Ég fylgist með þeim fimm rannsókn-
arsviðum sem við höfum hjá NASA;
jarðvísindum, rannsóknum á reiki-
stjörnum í sólkerfi okkar, stjarn-
eðlisfræði, rannsóknum á sólinni og
loks daglegum rannsóknum okkar í
Alþjóðlegu geimstöðinni sem eru lið-
ur í undirbúningi að leiðöngrum til
Mars,“ segir Stofan um starf sitt.
Fyrirmyndir eru mikilvægar
Talið berst næst að stöðu kvenna í
bandarísku vísindalífi.
Stofan segir ekki hægt að halda
því fram að hlutirnir hafi ekki þróast
til betri vegar í Bandaríkjunum.
„Þegar hins vegar er haft í huga
að konur eru aðeins 20-30% starfs-
manna í raungreinum, tölvufræði og
verkfræði er ljóst að við eigum enn
nokkuð í land. Staðan er aðeins betri
í greinum sem tengjast líffræði og
loftslagsrannsóknum. Hvers vegna
er þetta mikilvægt?“ spyr Stofan.
„Ef við ætlum að öðlast skilning á
erfiðum vandamálum, vinna að lofts-
lagsmálum, aðstoða NASA við
mannaða leiðangra til Mars og fást
við samfélag sem verður sífellt
tæknilegra, erum við aðeins að
virkja lítinn hluta mannfjöldans með
því að nýta aðeins krafta hvítra
karla, en ekki krafta kvenna eða
fólks sem er ekki hvítt og leyfa
þannig hæfileikum allra að
blómstra. Rannsóknir benda til þess
að krakkar þurfi fyrirmyndir.
Krakkar þurfa að sjá að þeir eru vel-
komnir. Þeir þurfa að fá hvatningu
frá kennurum og heyra að vísindi
séu raunhæfur starfsvettvangur.
Það þarf að sýna þeim að þetta er
gaman. Sjálf fæ ég að rannsaka eld-
fjöll. Samstarfsmenn mínir eru að
rannsaka vetrarbrautir og myndun
þeirra. Við höfum verkfræðinga sem
stýra könnunarförum á yfirborði
Mars. Við fáum að skemmta okkur.
Þegar krakkar eru að leggja jöfnur á
minnið, eða að vinna að lausn vís-
indalegs vandamáls, þurfa þeir að
vita að vísindin geta boðið upp á
skemmtilega hluti.“
Getur verið letjandi
– Eru einhverjar hindranir, eða
fordómar, í vegi kvenna í bandarísku
vísindasamfélagi?
„Þeir eru mjög margir karlarnir í
vísindum og verkfræði sem eru mjög
hvetjandi fyrir konur. Aðrir eru það
hins vegar ekki. Þegar horft er til
háskóladeilda í vísindum og verk-
fræði er hlutfall kvenna í kennara-
deildum 20-30%. Það þýðir að þegar
ungar konur eru komnar að kross-
götum á sínum ferli, og velta því fyr-
ir sér hvort þær eigi að gera vísindin
að ævistarfi, sjá þær ekki marga
eins og þær. Þannig er staðan. Þetta
er ekki spurning um að einhver þurfi
að letja þig, heldur er hægt að láta
letja sig með því að horfa í kringum
sig. Konur virðast ekki ná árangri og
þær kunna að spyrja sig hvort þær
eigi heima annars staðar en í vísind-
um.“
– Hvað er hægt að gera til að fá
konur til að halda áfram í vísindum á
þessu mikilvæga tímabili?
„Hluti af því varðar sjálfstraust.
Margar rannsóknir benda til að þeg-
ar stúlkur eru í svona aðstæðum, og
horfa í kringum sig en sjá engan eins
og þær sjálfar, sé það letjandi fyrir
þær,“ segir Stofan og bendir á verk-
efni sem eru unnin um heim allan til
að byggja upp sjálfstraust stúlkna,
til dæmis við forritun.
„Slík verkefni sýna stúlkum fram
á að forritun er ekki aðeins fyrir
stráka, heldur eitthvað sem þær
geta fengist við. Sjálf var ég ekki
besti stærðfræðinemandinn í heim-
inum. Ég hef ekki tölu á hversu
margar konur hafa sagt við mig að
þær hefðu farið í vísindi, ef þær
hefðu ekki átt í erfiðleikum með
stærðfræði. Sjálf átti ég erfitt með
stærðfræðina. Faðir minn var verk-
fræðingur og móðir mín vísinda-
kennari. Þau sögðu mér að halda
áfram, ég gæti vel það sem ég ætlaði
mér. Stundum þarf hvatningu,“ seg-
ir Stofan en faðir hennar, Andrew,
þróaði m.a. eldflaugar fyrir NASA.
Stofan segir að í mars verði söfn í
Bandaríkjunum helguð hinni ósögðu
sögu kvenna í vísindum og tækni.
„Uppáhaldssagan mín er af
blökkukonunni Katherine Johnson,
sem starfaði sem stærðfræðingur
hjá NASA. Þetta var í Suðaustur-
Virginíu og það má ímynda sér hvað
hún þurfti að leggja á sig á hverjum
degi til að komast í vinnuna. Hún var
ótrúlegur stærðfræðingur og varð
að lokum sú sem reiknaði brautirnar
sem geimfararnir í Gemini og Merc-
ury-leiðöngrunum fóru eftir.“
Konan sem fáir þekkja
„Sú saga hefur verið sögð af geim-
faranum John Glenn að hann hafi
spurt hvor stúlkan frá Langley í
Virginíu hefði farið yfir útreiking-
ana. Svo þekkt var hún,“ segir Stof-
an en Glenn var fyrsti Bandaríkja-
maðurinn sem fór á sporbaug um
jörðu. „Obama forseti sæmdi hana
heiðursorðu í desember (Presidenti-
al Medal of Freedom). Hér er þessi
kona, Katherine Johnson, sem tók
þátt í að móta geimferðaáætlun
Bandaríkjanna og fáir hafa heyrt
getið. Eitt af því sem við höfum
skoðað í bandaríska stjórnkerfinu er
hvernig við getum komið á framfæri
svona sögum af konum um heim all-
an sem hafa lagt mikið af mörkum til
vísinda og tækni.“
Þegar viðtalinu lýkur segir Stofan
að Ísland sé einn af sínum eftirlætis-
stöðum. „Þið hafið mögnuð eldfjöll
og einstakt land,“ segir hún.
NASA þarf á konum að halda
 Yfirvísindamaður hjá NASA segir mannkynið þurfa á hæfileikum kvenna að halda í vísindunum
 Mikilvægt sé að styðja átaksverkefni sem segja hina ósögðu sögu kvenna í þróun vísinda og tækni
Ljósmynd/NASA
Vísindakona Stofan var skipuð
yfirvísindamaður hjá NASA 2013.
AFP
Leiðangrar út í geim
» Frá og með árinu 1991
gegndi Stofan ýmsum stöðum
sem yfirmaður verkefna hjá
rannsóknarstofu NASA (Jet
Propulsion Laboratory) í Pasa-
dena, Kaliforníu.
» Hún var yfirvísindamaður
nýárþúsundaverkefnis NASA,
aðstoðaryfirvísindamaður Ma-
gellan-leiðangursins til Ven-
usar og sinnti tilraunum á
búnaðinum SIR-C, sem not-
aður var til að taka rat-
sjármyndir af jörðu í tveimur
ferðum geimferja NASA árið
1994.
» Stofan hefur rannsakað
jarðfræði Venusar, Mars og
Títans, tungls Satúrnusar, og
jafnframt jarðfræði jarðar.
» Hún tók þátt í ratsjárteymi
vegna Cassini-leiðangursins til
Satúrnusar og var þátttakandi
í Mars-verkefninu MARSIS.
» Hún leiddi jafnframt rann-
sóknir vegna áforma um að
senda könnunarfar (TiME)
sem flotið getur á hafi á Títan.
Alþjóðlega geimstöðin Rannsóknir í geimstöðinni eru eitt af því sem heyrir undir Ellen Stofan og kollega hennar.
Vísindakonur hafa komið að mörg-
um merkum uppgötvunum um al-
heiminn sem halda munu nafni
þeirra á loft um ókomna tíð.
Bandaríski eðlisfræðingurinn
Lawrence Krauss fjallar í bókinni
Alheimur úr engu um rannsóknir
Henriettu Swan Leavitt, sem var
árið 1908 ráðin sem „tölva“ við
Stjörnustöð Harvard-háskóla.
„„Tölvurnar“ voru konur sem
skrásettu birtustig stjarna á ljós-
myndaplötum stjörnustöðvarinnar;
konur máttu þá ekki nota sjónauka
stöðvarinnar,“ skrifar Krauss og
gerir grein fyrir þeirri uppgötvun
Leavitt að ef hægt væri að ákvarða
fjarlægðina til eins sefíta með
þekkta birtulotu gætu mælingar á
birtustigi annarra sefíta með svip-
aða lotu gert kleift að ákvarða fjar-
lægðina til þeirra.
það fréttist að hún
hefði látist úr
krabbameini þrem-
ur árum áður.
Hubble hafi hins
vegar orðið heims-
þekktur.
Fjallað er um
framlag Katherine
Johnson til geim-
ferða NASA hér fyrir ofan.
Vera Rubin var líkt og Leavitt
brautryðjandi í rannsóknum á al-
heiminum. Hún fékk ekki skólavist
í Princeton-háskóla, þar sem skól-
inn tók þá ekki við konum í fram-
haldsnám í stjarnvísindum. Út frá
rannsóknum hennar á hreyfingu á
stjörnum og gasi í Vetrarbrautinni
kom í ljós að þar hlyti að leynast
meiri massi en vitað var um.
Hulduefnið kom til sögunnar.
Edwin Hubble hafi síðan notað
mælingar sínar á sefítum og birtu-
lotutengsl Leavitt til að sanna að
sefítar í Andrómeduþokunni og
nokkrum öðrum þokum væru alltof
langt í burtu til að geta verið innan
Vetrarbrautarinnar. Alheimurinn
reyndist miklu stærri en talið var.
Krauss skrifar að Konunglega
sænska vísindaakademían hafi bú-
ið sig undir að tilefna Leavitt til
Nóbelsverðlauna árið 1924 þegar
Konan sem stækkaði alheiminn
FRAMLAG BANDARÍSKRA VÍSINDAKVENNA
Henrietta Leavitt Katherine Johnson Vera Rubin
VÍKURVAGNAR EHF.
Víkurvagnar ehf. | Hyrjarhöfða 8 | 110 Reykjavík
Sími 577 1090 | vikurvagnar.is | sala@vikurvagnar.is
Einnig mikið úrval varahluta
í Ifor Williams og aðrar gerðir af kerrum,
ásamt úrvals viðgerðarþjónustu.
Kerrur
frá Ifor Williams
í öllum stærðum
og útfærslum