Morgunblaðið - 11.06.2016, Blaðsíða 10

10 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. JÚNÍ 2016
SVIÐSLJÓS
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
Norskir fornleifafræðingar eru í skýj-
unum eftir að þeir fundu í gærmorg-
un höfuðkúpu manns sem veginn var í
Sverrisborg í Þrándheimi árið 1197. Á
fimmtudaginn höfðu þeir fundið fleiri
leifar beinagrindar hans, meðal ann-
ars lærlegg, hryggsúlu, mjaðmagrind
og rófubein. Beinin voru í aldagöml-
um brunni og staðfestir fundurinn
frásögn íslensks miðaldarits, Sverris
sögu, um bardaga herflokka Bagla og
Birkibeina á staðnum.
Áhugi Norðmanna á málinu er mik-
ill og voru norska sjónvarpið og fleiri
miðlar með beina útsendingu frá upp-
greftrinum síðustu tvo daga. Stjórn-
andi rannsóknarinnar, Anna Petersén
hjá Fornleifavernd Noregs (NIKU),
segir að um einstæðan fund sé að
ræða. Tekist hafi með fornleifarann-
sókn að finna líkamsleifar manns sem
nefndur er í nær 800 ára gamalli
heimild. Þetta muni vekja heims-
athygli.
Virki Sverris konungs
Sverrisborg er virki sem Sverrir
Sigurðarson Noregskonungur lét
upphaflega reisa veturinn 1182-1183.
Það var jafnað við jörðu af andstæð-
ingum konungs, svonefndum Böglum,
í miklum bardaga árið 1197. Rúst-
irnar eru nú innan stórs byggðasafns
í Þrændalögum, Sverresborg Trönde-
lag Folkemuseum.
Sverrir var konungur Noregs á ár-
unum 1177-1202. Fram til 1184 var
Magnús Erlingsson einnig konungur
og áttu þeir í stöðugu stríði. Stuttu
eftir að Sverrir hafði náð Noregi öll-
um undir sitt vald hófst ábóti nokkur í
Þingeyraklaustri á Íslandi, Karl Jóns-
son, handa um að rita sögu hans,
Sverris sögu. Virðist Karl hafa verið
sérstaklega kvaddur til Noregs til að
vinna þetta verk. Fram kemur í upp-
hafi sögunnar að hann byrjaði að rita
frásögnina í viðurvist Sverris sjálfs.
Til verksins var því stofnað sem op-
inberrar ævisögu. Síðan hefur Karl
ábóti eða þeir sem héldu verkinu
áfram næstu árin leitað til fjölmargra
heimildarmanna. Efni sögunnar hef-
ur verið borið saman við aðrar óháðar
samtímaheimildir og hefur þannig
tekist að staðfesta marga þætti henn-
ar. Fornleifauppgröfturinn í brunn-
inum við Sverrisborg er enn ein stað-
festingin.
Vildu eitra vatnsbólið
Í Sverris sögu heitir virkið í Þránd-
heimi Síon eftir borg Davíðs í Jerú-
salem. Í einum kafla sögunnar er sagt
frá því hvernig uppreisnarher-
flokkur, Baglar, réðst að virkinu árið
1197. Konungur var ekki á staðnum,
en til varna var harðsnúinn flokkur
fylgismanna hans, Birkibeinar. Bagl-
ar unnu sigur og brutu virkið niður.
Orðrétt segir í sögunni: „Baglar
tóku allt fé þat er í var borginni, ok
síðan brenndu þeir hvert hús, þat er
þar var. Þeir tóku einn mann dauðan
og steypðu í brunninn, báru síðan þar
á ofan grjót þar til er fullr var. Þeir
stefndu til bæjarmönnum at brjóta
alla steinveggina til jarðar áðr en þeir
skilðisk við.“
Menn hafa velt því fyrir sér af
hverju Baglar hentu líki ofan í brunn
Sverrisborgar. Á því er engin skýring
gefin í sögunni. Er helst talið að þeir
hafi með þessu viljað eitra vatnsbólið
og koma í veg fyrir að staðarmenn
gætu notað það áfram.
Aldursgreining staðfestir
Árið 1938 grófu fornleifafræðingar
í rústir Sverrisborgar og fundu
mannabein ofan í brunninum forna.
Vegna aðstæðna sem þá voru var
ekki hægt að halda rannsókninni
áfram og var ákveðið að skilja beinin
eftir og grafa yfir þau. Haustið 2014
var grafið þarna á ný á vegum Forn-
leifaverndar Noregs og fundust þá
beinaleifar sem aldursgreindar voru í
kjölfarið með svokallaðri C-14 aðferð.
Niðurstaðan var að beinin væru af
karlmanni sem verið hefði 35 til 40
ára gamall þegar hann lést og væru
800 ára gömul með 30 ára óvissu til
eða frá. Þau gætu með öðrum orðum
passað vel við frásögn og tímatal
Sverris sögu. Í framhaldinu var
ákveðið að hefjast handa um viðamik-
inn uppgröft í brunninum og hófst
hann í síðasta mánuði. Þetta hefur
verið torsótt og flókin framkvæmd,
því á stríðsárunum seinni notaði
þýska hernámsliðið brunninn sem
sorphaug og fundust þar bæði virkar
og óvirkar sprengjur. Dæla þurfti
upp vatni og taka upp þunga steina
sem varpað var í brunninn í bardag-
anum 1197 og síðar. Óttuðust forn-
leifafræðingar að allt þetta rask gæti
leitt til þess að brunnurinn félli sam-
an, en það hefur þó ekki gerst. Gerð
brunnsins hefur verið mikið smíða-
verk á miðöldum og nú þegar hann
hefur verið grafinn upp til botns fást
þýðingarmiklar upplýsingar um
verkkunnáttu og byggingaraðferðir á
þessum tíma.
Staðfesta frásögn Sverris sögu
 Fornleifafræðingar hafa fundið beinagrind manns sem varpað var í brunn við virki Sverris Noregs-
konungs eftir bardaga í Þrándheimi 1197  Einstæður fundur sem vekur mikla athygli í Noregi
Ljósmynd/NIKU
Fornleifar Í gærmorgun fannst höfuðkúpa mannsins sem samkvæmt íslenskri konungasögu, Sverris sögu, var varp-
að í vatnsbrunninn við Sverrisborg í Þrándheimi árið 1197. Áður höfðu fleiri leifar beinagrindar hans fundist.
Norðmenn fagna því að fá vísindalegar sannanir
fyrir efni í konungasögunum fornu sem Íslendingar
rituðu á miðöldum. En í sjálfu sér ætti ekki að þurfa
að koma á óvart að frásögnin í Sverris sögu sé á
rökum reist þar sem hún er skrifuð á svipuðum
tíma og atburðirnir urðu. Má í því sambandi minna
á að við fornleifauppgröft í Skálholti árið 1954
fannst steinkista Páls Jónssonar biskups. Staðfesti
fundurinn frásögn um greftrun hans í Páls sögu
sem rituð var skömmu eftir dauða biskups í byrjun
13. aldar. Sá fundur vakti á sínum tíma ekki minni
athygli hér á landi en fundur beinagrindarinnar í
brunninum við Sverrisborg í Þrándheimi nú.
Frásögn Páls sögu var rétt
FORNLEIFAR STAÐFESTA RITHEIMILDIR
Skálholt Steinkista Páls
biskups grafin upp 1954.
„Það þarf að gera við sjótank […]
það er ekki óeðlilegt í svona gömlum
skipum“ segir Hilmar Snorrason,
skipstjóri á Sæbjörgu, skólaskipi
Slysavarnaskóla sjómanna en það
hefur ekki fengið haffærisskírteini
þetta árið og getur því ekki farið á
helstu verstöðvar landsins til að
halda öryggisnámskeið líkt og áður.
Bilunin kom í ljós þegar skipið var
tekið í slipp á Akureyri í fyrra en
ekki gafst tími til að gera við bil-
unina þá. Verið er að vinna mat á
viðgerðarkostnaði og verði viðgerð
talin borga sig verður verkið boðið
út. Það er því ljóst að sjómenn munu
þurfa að sækja skyldubundna ör-
yggisfræðslu til Reykjavíkur þetta
árið. Hilmar segir flesta sjómenn
sátta við það. Rekstur skipa hefur
breyst á undanförnum árum. Áður
fyrr, þegar við vorum að sigla um
landið, komu öll skip inn og allir tóku
námskeið en í dag er þetta þannig að
skipin eru alltaf úti á sjó því það eru
skiptiáhafnir á öllum stærri skip-
um,“
Sæbjörg hét áður Akraborg og
var smíðuð í Noregi 1974 en Slysa-
varnafélag Íslands fékk skipið að
gjöf 1998 og hefur það hýst starf-
semi Slysavarnaskóla Íslands síðan.
Vélar og ytra byrði skipsins eru heil
og skipið í fullri notkun en Hilmar
segir meira en 1.400 manns hafa sótt
námskeið hjá Slysavarnaskólanum
það sem af er árinu og skipið nýtist
því vel. „Við getum verið hér næstu
tíu árin,“ bætir hann við.
elvar@mbl.is
Morgunblaðið/Þórður
Sæbjörg Skipið er í fullri notkun þrátt fyrir að vera án haffærisskírteinis.
Sæbjörg ósjófær
 Skólaskipið fékk ekki haffærisskír-
teini  Unnið er að viðgerðarmati
Since 1921
Lífræn og nærandi morgunfrú (calendulajurtin) veitir húð barnsins þíns þá vörn
og umhyggju sem hún þarfnast. Fullkomin leið til að stuðla að heilbrigðri húð,
allt frá fyrsta degi - í samhljómi við mann og náttúru www.weleda.is
Útsölustaðir Weleda eru apótek, barnaverslanir og heilsuverslanir um allt land
Vertu vinur okkar á facebook
www.facebook.com/WeledaBabyIceland
Mamma veit best!