Dagblaðið Vísir - DV - 09.10.2015, Blaðsíða 45

Menning 37Helgarblað 9.–12. október 2015
N
ú stendur yfir í Gallerí Fold á
Rauðarárstíg, sýning Hrafn­
hildar Ingu Sigurðardóttur list­
málara á nítján olíumálverkum.
Þetta eru allt nýjar myndar, málaðar
á þessu ári,“ sagði Hrafn hildur Inga í
samtali við DV. „Myndirnar eru flestar
af miklu skýjafari, öldum og stórsjó.
Sjórinn og hafið eru síbreytileg og
endalaus yrkisefni fyrir málara. Ég hef
stöku sinnum málað rólegri myndir,
jafnvel litlar lækjarsytrur, tré og móa
en nú höfðar hafið mest til mín. Ég
vil tala við áhorfendur með stórum
strokum og miklum krafti,“ segir lista­
maðurinn. „Myndirnar eru mín tján­
ing og þær segja, rífum okkur upp,
enga lognmollu.“
Sýning Hrafnhildar Ingu stendur
til 18. október næstkomandi. n
Óveðursský og ólgusjór
Annáll framtíðarinnar sem fjallar
í grunninn um kjarnorkuslys­
ið í Tsjernobyl, en áherslan er á
veruleikann sem blasti við bæjar­
búum eftir slysið. Alexievich tók
meira en 500 viðtöl við gerð bókar­
innar og heimsótti svæðið reglulega
í 10 ár – heimsóknir sem hafa haft
áhrif á heilsu hennar í seinni tíð.
Í nýjustu bók hennar Notaður
tími (e. Second­hand time) sem
kom út á rússnesku árið 2013 held­
ur hún áfram að rannsaka afdrif
kvenna í og eftir hrun Sovétríkj­
anna. Þegar Alexievich kom á Bók­
menntahátíð í Reykjavík sama ár
birtist kafli úr bókinni í Tímariti
Máls og menningar árið 2013 í þýð­
ingu Árna Bergmann.
„Þessi texti er mjög samþjöpp­
uð ævisaga konu af pólskum ætt­
um sem lendir undir Sovétríkjum
Stalíns. Hún elst upp í jarðhýsi í
Síberíu og síðan á munaðarleys­
ingjahæli. Þetta er mjög eftirminni­
leg reynslusaga,“ segir Árni. „Það
er mjög augljóst að Alexievich
gengur alveg inn í orðfæri þessar­
ar konu sem hún er að lýsa. Hún er
ekkert að grípa fram í fyrir neinum,
ekki að koma með athugasemdir
frá eigin brjósti, heldur leiðir fram
persónuna með sínum málein­
kennum og öllu því. Á rússnesku
er að mörgu leyti aðgengilegra að
gera persónulýsingu á þennan hátt
með málfærinu, með því að vanda
það mjög hvað þessi einstakling­
ur gæti sagt, og sýna þannig hvort
það sé ómenntuð alþýðukona eða
menntamaður.“
Blaðamaður, sálfræðingur,
predikari
Alexievich hefur sagt aðferðir sín­
ar vera undir áhrifum frá rússneskri
hefð munnmælasagna. Þá nefnir
hún hvítrússneska rithöfundinum
Ales Adamovich sem aðferðafræði­
legan læriföður sinn. Hann kallaði
skrif sín ýmist „samvinnu­skáld­
sögu“, „óratóríu­skáldsögu“ eða
„heimildaskáldsögu“.
„Ég hef ávallt verið að leita eftir
þeirri bókmenntalegu aðferð sem
gefur mér færi á að komast sem
næst raunverulegu lífi,“ sagði hún
eitt sinn í viðtali. „ Raunveruleikinn
hefur alltaf togað í mig eins og
segull, hann þjakar mig og dáleiðir,
þetta hefur mig langað að fanga á
blað. Ég byrjaði strax að skrifa á hátt
sem tók inn í myndina raunveru­
legar mannlegar raddir og játn­
ingar, vitnisburði og skjöl. Svoleiðis
heyri ég og sé heiminn – sem sam­
söng einstakra radda og samsuðu
hversdagslegra smáatriða. Þannig
virka augu mín og eyru. Með þess­
um aðferðum næ ég að hámarka
andlega og tilfinningalega hæfileika
mína til fulls. Þannig er ég á sama
tíma rithöfundur, blaðamaður, fé­
lagsfræðingur, sálfræðingur og
predikari,“ segir Alexievich.
„Hún hefur skapað nýja gerð
bókmennta,“ sagði Sara Danius, að­
alritari sænsku akademíunnar, eftir
að hafa tilkynnt um sigurvegarann
í Stokkhólmi í gærmorgun, fimmtu­
dag. „Verk hennar eru afrek, ekki
aðeins vegna efniviðarins heldur
einnig vegna formsins.“
Steinunn lýsir því hvernig skáld­
skapur og raunveruleiki voru henni
hugleikin þegar þær hittust fyrst í
kringum 1990, en þann fund segir
hún einstaklega minnisstæðan. „Ég
var með henni á ráðstefnu í Visby á
Gotlandi og okkur var boðið í mat til
konunnar sem hélt þessa ráðstefnu
og við tókum tal saman. Það var svo
eftirminnilegt að hún horfði beint í
augun á mér og spurði: „af hverju
ertu að skrifa skáldskap þegar
veruleikinn er svo óendanlega
miklu stærri og ótrúlegri en allt sem
þú getur spunnið upp?“ Kona sem
spyr svona er ekki í neinum vafa um
gildi þess sem hún er að gera,“ segir
Steinunn.
Tilfinningarnar í brennidepli
„Hún er bara einhver allra stórkost­
legasti höfundur sem ég hef lesið,“
segir Steinunn. „Hún er að segja
sögu Sovétsálarinnar. Hennar stað­
reyndir eru tilfinningastaðreyndir.
Tilfinningin er alltaf í brennidepli.
Bækurnar fjalla óhjákvæmilega
mjög mikið um þjáningu, en samt
sem áður er í þeim einhver mjög
einkennilega hlýr tónn. Hún er sjálf­
sagt einhver besti hlustandi sem
hægt er að ímynda sér. Það er aug­
ljóst af textunum. En ekki nóg með
það heldur breytir hún samtölun­
um í gull. Ég skil ekki almennilega
– hvorki sem gamall blaðamað­
ur né rithöfundur – hvernig hún
fer eiginlega að þessu. Þetta eru
margradda heimildaskáldsögur,“
segir Steinunn.
„Það er í bókunum hennar eitt­
hvert kvenlegt innsæi. Það hef­
ur kannski eitthvað með varnar­
mekanisma að gera. Það er alveg
greinilegt að varnirnar fara niður hjá
fólki þegar hún talar við það. Hún
nær að fjalla um þjáninguna þannig
að maður getur lesið það, jafnvel
hinar mestu þjáningar, unga menn
sem eru að leysast upp af afleiðing­
um geislavirkninnar í Tsjernobyl
og aðstandendur þeirra, konur og
börn. Þetta er ólýsanleg þjáning sem
henni tekst að láta mann nema.“
Gagnrýninn útlagi
Alexievich var ekki aðeins gagn­
rýnin á yfirvöld í Sovétríkjunum
heldur hefur hún bæði bakað sér
óvinsældir hjá rússneskum og hvít­
rússneskum stjórnvöldum. Hún
hefur dvalist langdvölum fyrir utan
heimaland sitt þar sem hún hefur
gagnrýnt forsetann Alexander
Lukashenko fyrir að hundsa lýð­
ræði og mannréttindi borgaranna.
Bækur hennar hafa til að mynda
ekki komið út í heimalandinu.
Á blaðamannafundi í tilefni
verðlaunanna sagði Alexievich að
rússneski upplýsingamálaráðherr­
ann hafi hringt og óskað henni til
hamingju en ekkert hafi heyrst frá
hvítrússneskum yfirvöldum: „Þeir
láta eins og ég sé ekki til.“
En er þetta pólitísk útnefning hjá
sænsku akademíunni? „Vinkona
mín sem var álitsgjafi á Deutsche
Radio í dag var spurð að þessu. Þó
að hún væri mjög ánægð með að
hún fengi verðlaunin þá jánkaði
hún þessu,“ segir Steinunn. „En
ég segi nei. Þetta hefur með bók­
menntaleg gæði að gera. Hún hefur
farið svo oft fram úr sjálfri sér í gæð­
um og efnistökum. Mér finnst alls
ekki hægt að kalla þetta pólitískt, en
þessi verðlaun koma á tímapunkti
þegar samband austurs og vesturs
er að verða flóknara. Bækurnar
hennar skipta því ekki bara bók­
menntalegu máli heldur skipta
praktísku máli upp á skilning milli
þjóða.“ n
Fengu verð-
launin fyrir annað
en skáldskap
Nokkrir aðrir hafa hlotið Nóbelsverð-
launin í bókmenntum fyrir annars konar
skrif en skáldverk, það er heimildaskrif,
ræður eða ritgerðir. Slík verk eru skil-
greind í ensku út frá því sem þau eru ekki
og eru kölluð „non-fiction“. Þetta eru til
að mynda sagnfræðingurinn og ritgerða-
smiðurinn Theodor Mommsen, árið 1902,
rökfræðingurinn og heim spekingurinn
Bertrand Russell, árið 1950, og Winston
Churchill sem fékk verðlaunin 1953. En í
rúma hálfa öld hafa skáldsagnahöfund-
ar einokað verðlaunin.
„Verk hennar eru
afrek, ekki aðeins
vegna efniviðarins heldur
einnig vegna formsins.
Listakonan Hrafn-
hildur Inga með dóttur-
sonum sínum, Gunnari
og Hrafnkatli. Mynd Kári
Við elskum umslög
- en prentum allt mögulegt
• Nafnspjöld
• Reikninga
• Veggspjöld
• Bréfsefni
• Einblöðunga
• Borðstanda
• Bæklinga
• Markpóst
• Ársskýrslur
Hagnýtar upplýsingar www.umslag.is
Umslag | Lágmúli 5 | Reykjavík | Sími 533 5252 | umslag@umslag.is