Fréttatíminn - 04.12.2015, Qupperneq 48

Ljúf og falleg saga um einmana kanínu sem
ákveður að byggja brú í von um að nna vini
hinum megin við lækinn.
Bergrún Íris hlaut tilnefningu til Norrænu
barnabókaverðlaunanna fyrir bókina
Vinur minn, vindurinn.
E mmeline Goulden Pank-hurst (1858-1928) var fremst meðal jafningja þegar kom
að kvenréttindakonum á Bret-
landi og barðist alla ævi hatrammri
baráttu fyrir hugsjónum sínum.
Hún var leiðtogi innan kvenrétt-
indahreyfingarinnar þar í landi
og stofnaði stjórnmálasamband
kvenna sem krafðist kosningarétt-
ar fyrir konur. Hún fór í mótmæla-
göngur og lenti oft í fangelsi með
dætrum sínum. Emmeline fæddist
í Manchester og ólst þar upp en
Robert faðir hennar var róttækur
viðskiptajöfur og Sophia móðir
hennar var mikill kvenréttindas-
inni sem tók Emmeline með á
kvenréttindafundi, en foreldrarnir
voru báðir fylgjandi kosninga-
rétti kvenna. Emmeline var send í
skóla í París 15 ára gömul og dvaldi
þar næstu fjögur árin. Þá var að
bíða giftingar enda töldu foreldrar
hennar, þrátt fyrir skoðanir sínar
á kosningarétti kvenna, að þær
systur ættu ekki að stunda neina
vinnu. Þegar hún var tvítug giftist
hún lögfræðingnum Richard Mars-
den Pankhurst (1834-1898) sem þá
var 44 ára gamall.
Öll fjölskyldan í baráttunni
Richard var ákafur kvenréttindas-
inni og róttæklingur. Hann kom
því til leiðar að ógiftar konur í eigin
húsnæði fengju kosningarétt til
borgarstjórnar í Manchester árið
1869, og sat í nefnd sem samdi lög
um séreignarrétt kvenna sem voru
samþykkt í breska þinginu árið
1870. Þau hjónin eignuðust fimm
börn og urðu dætur þeirra þrjár,
Christabel (1880-1958), Sylvia
(1882-1960) og Adela (1885-1961),
allar þekktar kvenréttindakonur.
Ári eftir að yngsta dóttirin fæddist
fluttist fjölskyldan til Lundúna,
en sneri sjö árum síðar aftur til
Manchester. Emmeline rann til
rifja hve slæmur allur aðbúnaður
var meðal kvenna sem unnu í verk-
smiðjum þar í borg. Hún taldi að
eini möguleikinn fyrir betri aðbún-
aði á vinnustöðum kvenna væri að
þær fengju kosningarétt og gætu
Konurnar sem hófu baráttuna
Barátta kvenna fyrir réttindum sem nú eru víðast talin sjálfsögð
kostaði blóð, svita og tár, niðurlægingu og útskúfun. Í bókinni
Þær ruddu brautina – Kvenréttindakonur fyrri tíma er að finna
æviágrip kvenna sem hófu baráttuna víða um heim og ruddu
brautina fyrir kvenfrelsisbaráttu seinni ára. Kolbrún S. Ing-
ólfsdóttir segir í bókinni sögu kvenna sem stóðu í baráttunni
framan af, einkum á 19. öld og fram yfir heimsstyrjöldina síðari.
Einnig fjallar hún í stuttu máli um sögu kvenréttindabaráttu í
ríkjum Evrópu, Ameríku og víðar.

Hér gripið niður í kaflann um breskar kvenréttindakonur.
þannig beitt áhrifum sínum.
Þau Richard voru bæði félagar í
Independent Labour Party (Óháða
verkamannaflokknum) sem var
stofnaður árið 1893, en tilraunir
Richards til að komast á þing báru
ekki árangur. Árið 1889 stofnaði
Emmeline Women’s Franchise
League (Kvenréttindabandalagið)
ásamt manni sínum. Eftir að hún
varð ekkja stofnaði hún árið 1903
Women’s Social and Political Union
eða WSPU (Félags- og stjórnmála-
samband kvenna) og
kröfðust konurnar
í þessu nýja félagi
sams konar kosn-
ingaréttar og karlar
höfðu. Ætlunin var
að fá verkakonur
til að berjast fyrir
kosningarétti en frá
árinu 1894 máttu
giftar konur kjósa
til borgar- og bæjar-
stjórna á Englandi.
Christabel var ritari
hjá WSPU og Sylvia
kom til liðs við flokk-
inn árið 1906. Kraf-
an um kosningarétt
þróaðist síðan frá því
að vera stéttbundin
og bundin við eignir, og tók að
snúast um kosningarétt fyrir allar
konur 21 árs og eldri.
Blöskraði barátta kvenna
Upp úr 1905-1906 misstu fjölmiðlar
áhuga á að birta fréttir eða greinar
af baráttu kvenréttindakvenna
og stóð það áhugaleysi fram að
fyrri heimsstyrjöldinni. Mörgum
blöskraði einnig þessi valda-
barátta kvenna, kröfugöngur og
hungurverkföll auk óspekta þegar
þær brutu glugga í verslunum og
í bústað forsætisráðherrans með
grjótkasti. Margar þeirra lentu í
fangelsi um lengri eða skemmri
tíma, meira að segja rosknar konur
eins og Emmeline sem lenti þrisvar
í fangelsi 1908-1909, þá orðin
fimmtug, og var matur píndur ofan
í hana. Þann 18. nóvember 1910
komu um 300 kvenréttindakonur á
vegum WSPU saman við þinghúsið
og vildu ná fundi með forsætis-
ráðherra og mótmæla því að frum-
varp um kosningarétt kvenna hefði
verið tekið af dagskrá þingsins.
Þar mættu þær harðri mótstöðu frá
lögreglumönnum sem börðu þær,
klipu og töluðu með niðurlægjandi
hætti til þeirra. Um 200 konur voru
í kjölfarið fangelsaðar. Dagurinn
var eftir þetta kallaður Black
Friday. Árið 1912 voru mæðgurnar
dæmdar í þriggja ára fangelsi fyrir
óspektir á almannafæri og í þing-
sölum. Á árunum 1912-1914 fór
Emmeline inn og út úr fangelsum
og hóf alltaf hungurverkfall og
var þá sleppt en átti að koma aftur
þegar henni batnaði. Hún stóð hins
vegar ekki við það og var þá hand-
tekin aftur. Þetta varð síðar þekkt
sem „Cat and Mouse“-aðferðin og
var óspart notuð.
Lifði það að sjá konur fá kosn-
ingarétt
Öll barátta fyrir kosningarétti
lá niðri meðan á
fyrri heimsstyrjöld-
inni stóð enda taldi
Emmeline að ekkert
mætti standa í vegi
fyrir sigri Breta.
Emmeline fékk kven-
réttindakonur lausar
úr fangelsi, studdi
stríðsyfirlýsingu
Breta og vildi að
félagskonur í WSPU
legðu sitt af mörkum
á styrjaldarárunum.
Sama ár og heims-
styrjöldin hófst safn-
aði Emmeline saman
30.000 konum í
göngu til að hvetja
atvinnurekendur
til að ráða konur í störf þeirra
karla sem kallaðir höfðu verið í
herinn. Þegar stríðinu lauk héldu
Emmeline og Christabel áfram
baráttunni á heimavígstöðvunum.
Sylvia sneri hins vegar við blaðinu
og sneri baki við WSPU árið 1914.
Hún var andvíg þátttöku Breta í
fyrri heimsstyrjöldinni og þar af
leiðandi ósátt við stuðning WSPU
við þá enda var hún afar vinstri
sinnuð og hreifst af skoðunum
kommúnista.
Emmeline ritaði ævisögu sína,
My own Story (Mín eigin saga),
sem kom út árið 1914. Árið 1915
var nafninu á fréttablaði WSPU
breytt úr The Suffragette í Brit-
annia og það varð þjóðernissinn-
aðra en áður. Árið 1917 stofnuðu
Emmeline og Christabel stjór-
nmálaflokkinn Women’s Party sem
stundaði kvennabaráttu en einnig
var markmið flokksins að ljúka
stríðinu við Þjóðverja með samn-
ingum og afvopna þá. Flokkskonur
vildu sömu laun fyrir sömu vinnu
og karlar, jafnrétti hjóna við gift-
ingu og í skilnaðarmálum, sama
umráðarétt yfir börnunum, sama
rétt og tækifæri í opinberu starfi
og koma á betri fæðingaraðstoð
fyrir konur. Emmeline lifði þann
merka áfanga að allar breskar kon-
ur, 21 árs og eldri, fengu kosn-
ingarétt árið 1928, en lést aðeins
nokkrum vikum síðar.
Mörgum blöskraði einnig þessi valda-
barátta kvenna, kröfugöngur og
hungurverkföll auk óspekta þegar þær
brutu glugga í verslunum og í bústað
forsætisráðherrans með grjótkasti.
Emmeline Goulden Pankhurst
var fremst meðal jafningja
þegar kom að kvenréttinda-
konum á Bretlandi.
Sama ár og heimsstyrjöldin
hófst safnaði Emmeline
saman 30.000 konum í
göngu til að hvetja atvinnu-
rekendur til að ráða konur í
störf þeirra karla sem kall-
aðir höfðu verið í herinn.
48 bækur Helgin 4.-6. desember 2015