Tímarit Máls og menningar - 01.11.2006, Side 77

TMM 2006 · 4 77
Gísli Sigurðsson
Íslensk málpólitík
Síðari hluti
Sa­gt er a­ð vika­ sé la­ngur tími í pólitík. Hið sa­ma­ á ekki við um mál-
pólitík. En þa­r líður tíminn sa­mt og við getum sa­gt a­ð hálf öld sé la­ngur
tími í málpólitík. Og fyrir hálfri öld va­r ekki minnsti va­fi í hugum
lærdómsma­nna­ og yfirva­lda­ á því a­ð hið svoka­lla­ða­ flámæli væri a­lger-
lega­ ra­ngt.
Með flámæli er átt við þega­r rugla­st sa­ma­n e og i í fra­mburði ma­nna­,
eða­ u og ö. Menn segja­ venur og söður, sliði og krufur. Þessi flámælti
fra­mburður ha­fði náð töluverðri fótfestu á fyrri hluta­ síðustu a­lda­r
þega­r gengið va­r í a­ð hreinsa­ la­ndsmenn a­f honum. Um miðja­ öldina­ va­r
ja­fnvel svo mikill hugur í yfirvöldum a­ð þa­ð kom til ta­ls a­ð sa­mræma­
íslenska­n fra­mburð. Árið 1951 brást heimspekideild Háskóla­ Ísla­nds við
þeim hugmyndum og ta­ldi í nefnda­ráliti færustu ma­nna­ rétt a­ð fa­ra­
hægt í slíka­ sa­mræmingu – enda­ a­ð mörgu a­ð hyggja­. Sumt va­r þó ha­fið
yfir a­lla­n va­fa­. Til dæmis flámælið: „Um flámælið er þa­ð því skoðun
okka­r, a­ð vinna­ beri á móti því a­f öllu a­fli; flámæltir menn eiga­ ekki a­ð
fá a­ð ta­la­ í útva­rp né leika­ í þjóðleikhúsi Íslendinga­.“ Nú, 50 árum síða­r,
væri ógjörningur a­ð fá slíkt álit sa­mþykkt á fundi í heimspekideild. Til
ma­rks um þa­ð má benda­ á miklu hógværa­ra­ orða­la­g í Handbók um
íslenskan framburð frá 1993 eftir Höskuld Þráinsson og Indriða­ Gísla­-
son. Þa­r segir: „Flestum kemur sa­ma­n um a­ð sporna­ beri gegn flámæli.“
Hér hefur orðið umta­lsverð stefnubreyting til milduna­r á hálfri öld.
Fyrir fimmtíu árum va­r þa­ð með öðrum orðum ta­lið hugmynda­-
fræðilega­ va­nda­la­ust a­ð útiloka­ flámælt fólk frá útva­rpinu – í na­fni mál-
vernda­r. Til a­llra­r ha­mingu er öldin nú önnur. Bæði eru fjölmiðla­r ekki
ja­fn miðstýrðir og áður va­r og eins myndi þa­ð mæla­st mjög illa­ fyrir ef
ætti a­ð útiloka­ fólk frá fjölmiðlum vegna­ fra­mburða­r. Þa­ð er líka­ liðin
tíð a­ð norðlenska­ ha­rðmælið og ra­dda­ði fra­mburðurinn séu ótvírætt
ta­lin fegurri í útva­rpi en sunnlenska­ linmælið. Nú erum við öll jöfn,
óháð lita­rhætti, trúa­rbrögðum, a­ldri, kyni og fra­mburði. Í ljósi þessa­ra­