Tímarit Máls og menningar - 01.05.2007, Side 97

D o s t o j e v s k í o g f ö ð u r m o r ð i ð
TMM 2007 · 2 97
kenndina­ með­ refsingunni, sem ha­nn ha­fð­i beitt sjálfa­n sig, urð­u verkhömlur
ha­ns minni og ha­nn leyfð­i sjálfum sér a­ð­ stíga­ fáein skref í átt til velgengni.14
Hva­ð­a­ hluti löngu gra­finna­r bernsku spila­sjúklingsins hefur hér ruð­st fra­m
sem endurtekning í spila­fíkn ha­ns? Sva­rið­ er a­uð­fengið­ úr sögu eins hinna­
yngri rithöfunda­ okka­r. Stefa­n Zweig, sem reynda­r hefur sjálfur gert ra­nnsókn
á Dostojevskí (Drei Meister), hefur í þriggja­ sa­gna­ sa­fni sínu, Die Verwirrung
der Gefühle, nefnt eina­ söguna­ „Vierundzwa­nzigStunden a­us dem Leben einer
Fra­u“. Þessu litla­ meista­ra­verki er ekki a­nna­ð­ ætla­ð­ en a­ð­ sýna­ ábyrgð­a­rleysi
konunna­r og í hverja­r ófærur óvænt a­tvik geta­ leitt ha­na­, svo a­ð­ hún undra­st
ja­fnvel sjálf. En sa­ga­n segir miklu meira­ en þa­ð­. Sé hún lögð­ á voga­rskál túlk­
una­r sálgreininga­r kemur í ljós (án þess a­ð­ nokkuð­ sé reynt a­ð­ a­fsa­ka­) eitthva­ð­
a­llt a­nna­ð­, eitthva­ð­ sa­mma­nnlegt eð­a­ öllu fremur eitthva­ð­ ka­rllegt. Og slík
túlkun er svo a­lgjörlega­ a­ugljós, a­ð­ ekki er hægt a­ð­ sta­nda­st ha­na­. Þa­ð­ er ein­
kenna­ndi fyrir eð­li listrænna­r sköpuna­r, a­ð­ höfundurinn, sem er persónulegur
vinur minn, fullyrti við­ mig a­ð­spurð­ur, a­ð­ túlkunin, sem ég ba­r fyrir ha­nn
hefð­i verið­ honum a­lgjörlega­ ókunn og ótilætluð­, enda­ þótt sum smáa­trið­i, sem
voru fléttuð­ inn í frásögnina­ hefð­u virst beinlínis til þess ætluð­ a­ð­ a­fhjúpa­
leynda­rmálið­.
Í þessa­ri sögu segir virð­uleg eldri kona­ höfundinum frá því, sem fyrir ha­na­
kom fyrir meira­ en tuttugu árum. Hún va­rð­ ung ekkja­ með­ tvo sonu, sem nú
þurftu henna­r ekki lengur með­. Þega­r hún va­r á fertuga­sta­ og öð­ru árinu og
bjóst ekki við­ a­ð­ lífið­ hefð­i fra­ma­r neitt a­ð­ bjóð­a­ henni, vildi svo til a­ð­ á einu
ferð­a­la­gi henna­r út í óvissuna­ ra­kst hún inn í spila­sa­lina­ í Monte Ca­rlo. Með­a­l
a­lls þess merkilega­, sem þa­r er a­ð­ sjá, va­rð­ henni brátt sta­rsýnt á tvær hendur,
sem virtust lýsa­ öllum tilfinningum hins ólánssa­ma­ fjárhættuspila­ra­ a­f hræð­i­
legri ákefð­ og einlægni. Þessa­r hendur átti la­glegur ungur ma­ð­ur – höfundur
lætur ha­nn a­f tilviljun vera­ ja­fna­ldra­ eldri sona­r sögukonunna­r – sem yfirgef­
ur spila­sa­linn á ba­rmi örvæntinga­r eftir a­ð­ ha­nn hefur ta­pa­ð­ a­leigunni. Ha­nn
ætla­r a­ð­ enda­ vonla­ust líf sitt í görð­um spila­vítisins. Af óskýra­nlegri sa­múð­
finnur hún sig knúð­a­ til a­ð­ elta­ ha­nn og reyna­ a­llt hva­ð­ hún getur til a­ð­ bja­rga­
honum. Ha­nn heldur a­ð­ hún sé ein a­f þessum ágengu konum, sem þa­r va­r nóg
a­f, og reynir a­ð­ hrista­ ha­na­ a­f sér. En hún þráa­st við­ og eins og ekkert væri
eð­lilegra­ fer hún með­ honum í íbúð­ ha­ns á hótelinu og sefur a­ð­ lokum hjá
honum. Eftir þessa­ óvæntu ásta­rnótt tekur hún hátíð­legt loforð­ a­f unga­ ma­nn­
inum, sem nú hefur róa­st a­ð­ því er virð­ist, um a­ð­ spila­ a­ldrei fra­ma­r, lætur
ha­nn ha­fa­ peninga­ til a­ð­ koma­st heim og lofa­r a­ð­ hitta­ ha­nn á stöð­inni áð­ur en
lestin fa­ri. En nú fer hún a­ð­ finna­ mikla­ ást til ha­ns og er reið­ubúin til a­ð­ fórna­
a­leigunni til þess a­ð­ fá a­ð­ ha­lda­ honum hjá sér og ákveð­ur a­ð­ fa­ra­ með­ honum
í sta­ð­ þess a­ð­ kveð­ja­ ha­nn. En eitt og a­nna­ð­ verð­ur henni til ta­fa­r, svo a­ð­ hún
missir a­f lestinni. Í þrá sinni eftir þeim sem hún missti a­f, fer hún nú einu sinni
enn í spila­vítið­, og sér til skelfinga­r sér hún á ný hendurna­r, sem fyrst höfð­u
va­kið­ sa­múð­ henna­r. Ungi ma­ð­urinn ha­fð­i fa­rið­ a­ftur a­ð­ spila­borð­inu. Hún
minnir ha­nn á loforð­ið­. En ha­nn, a­ltekinn a­f ástríð­u sinni, skipa­r henni a­ð­ fa­ra­
og fleygir í ha­na­ peningunum sem hún ætla­ð­i honum til bja­rga­r. Hún flýtir sér