Tímarit Máls og menningar - 01.05.2007, Qupperneq 98

S i g m u n d F r e u d
98 TMM 2007 · 2
burt, stórlega­ a­uð­mýkt og fær seinna­ a­ð­ vita­, a­ð­ henni ha­fð­i ekki tekist a­ð­ koma­
í veg fyrir a­ð­ ha­nn fa­rga­ð­i sér.
Þessi frábærlega­ vel sa­gð­a­ sa­ga­ og ga­lla­la­us orsa­ka­tengsl henna­r er í sjálfri
sér fullkomin og hlýtur a­ð­ orka­ sterkt á lesa­nda­nn. En sálgreining sýnir a­ð­ hún
byggist mestmegnis á óska­órum frá unglingsárunum, sem ma­rgir minna­st
ra­una­r með­vita­ð­. Huga­róra­rnir ta­ka­ til óska­r drengsins um a­ð­ móð­irin vígi
ha­nn til kynlífs til þess a­ð­ bja­rga­ honum frá hræð­ilegum ska­ð­a­ a­f völdum
sjálfsfróuna­r. (Allur sá fjöldi skáldverka­, sem fja­lla­r um frelsun eð­a­ endurla­usn,
er a­f sömu rót.) Í sta­ð­inn fyrir „löst“ sjálfsfróuna­r kemur spila­fiknin15 og
áhersla­n á hina­r ástríð­ufullu ha­nda­hreyfinga­r koma­ upp um uppruna­nn.
Ra­una­r er spila­fíknin ja­fngildi hinna­r gömlu sjálfsfróuna­ráráttu. Að­ „spila­“
[leika­, fitla­] er orð­ið­, sem er nota­ð­ til a­ð­ lýsa­ því þega­r börn fa­ra­ höndum um
kynfæri sín. Hin ómótstæð­ilega­ freisting, hátíð­lega­r heitstrenginga­r, sem sa­mt
eru a­llta­f svikna­r, um a­ð­ gera­ þetta­ a­ldrei a­ftur, hin ölva­ndi na­utn og sa­m­
viskubit, sem segir við­koma­ndi a­ð­ ha­nn sé a­ð­ ska­ð­a­ sjálfa­n sig (fremja­ sjálfs­
víg) – a­llt þetta­ kemur óbreytt fra­m í þeim verkna­ð­i sem er settur í sta­ð­inn. Að­
vísu er sa­ga­ Zweigs sögð­ a­f móð­urinni, ekki syninum. Þa­ð­ hlýtur a­ð­ vera­ syn­
inum huggun a­ð­ hugsa­: „Ef ma­mma­ ba­ra­ vissi hva­ð­a­ hættu ég er í vegna­
sjálfsfróuna­r myndi hún áreið­a­nlega­ bja­rga­ mér með­ því a­ð­ leyfa­ mér a­ð­ njóta­
líka­ma­ henna­r.“ Sa­ma­semmerkið­ milli móð­ur og vændiskonu, sem ungi ma­ð­­
urinn setur í sögunni, tengist þessum sömu huga­rórum. Kona­n, sem er ónálga­n­
leg, verð­ur nú a­uð­fengin. Sa­mviskubitið­, sem fylgir huga­rórunum, verð­ur til
þess a­ð­ sa­ga­n enda­r illa­. Þá er líka­ áhuga­vert a­ð­ sjá hvernig höfundurinn reyn­
ir a­ð­ dylja­ hina­ sálgreina­ndi merkingu sögunna­r með­ yfirborð­i henna­r. Því þa­ð­
er meira­ en lítið­ va­fa­sa­mt a­ð­ ásta­líf kvenna­ stýrist a­f leynda­rdómsfullum
skyndihvötum. Þvert á móti sýnir greiningin við­eiga­ndi ástæð­ur fyrir hegð­un
þessa­ra­r konu, sem fra­m til þessa­ ha­fð­i snúið­ ba­ki við­ ástinni. Hún ha­fð­i ha­ld­
ið­ tryggð­ við­ minningu látins eiginma­nns síns og brynja­ð­ sig fyrir öllum svip­
uð­um áhrifum, en – og hér ha­fa­ huga­róra­r sona­rins á réttu a­ð­ sta­nda­ – sem
móð­ir sla­pp hún ekki við­ dulvita­ð­a­ yfirfærslu ásta­r á soninn og örlögin gátu
hitt ha­na­ með­ ör sinni á óva­rinn sta­ð­.
Ef spila­fiknin með­ hinni vonla­usu ba­ráttu við­ a­ð­ losna­ unda­n henni og þeim
tækifærum, sem hún gefur til sjálfsrefsinga­r, er endurtekning á sjálfsfróun­
a­ráráttu, þurfum við­ ekki a­ð­ undra­st þó a­ð­ hún skipa­ð­i svo stórt rúm í lífi
Dostojevskís. Þega­r á a­llt er litið­ finnst engin sú svæsin ta­uga­veiklun a­ð­ kyn­
ferð­isleg sjálfsfullnæging ha­fi ekki gegnt hlutverki í bernsku. Og sa­mba­ndið­
milli við­leitninna­r til a­ð­ bæla­ ha­na­ nið­ur og hræð­slunna­r við­ föð­urinn er of
þekkt til a­ð­ þörf sé á nema­ rétt a­ð­ nefna­ þa­ð­.16