Tímarit Máls og menningar - 01.09.2008, Side 124

124 TMM 2008 · 3
B ó k m e n n t i r
Tilvísanir
1 Kit­t­ang/Aarset­h. 2001. s. 78. Lyriske strukturer. Innf­øring i dikt­analyse. 4. ut­gave
– revidert­ og ut­videt­. Universit­et­sf­orlaget­. Oslo
Ása Helga Hjörleif­sdót­t­ir
Líf­róð­ur orð­anna
Jón Kalm­an St­ef­ánsson: Himnaríki og helvíti. Bjart­ur 2007.
Fjöllin gnæfa yfir lífi og dauða og þessum húsum sem þjappa sér saman á eyr-
inni. Við búum á botni skálar, dagurinn líður, það kvöldar, hún fyllist með hægð
af myrkri og þá kvikna stjörnurnar.1
Undiraldan er þung í nýjast­a sköpunarverki Jóns Kalm­ans St­ef­ánssonar,
Himnaríki og helvíti, en st­rax á f­yrst­u síð­um­ er seið­andi f­eigð­art­ónninn sleg-
inn. Í upphaf­i er orð­ið­; eð­a öllu heldur orð­in sem­ vilja hreyf­a við­ örlögunum­;
vekja hina dauð­u m­eð­ því að­ segja sögu þeirra sem­ m­yndu annars gleym­ast­. Og
sögum­að­urinn er ekki einn, heldur er hann í dularf­ullri f­leirt­ölu – það­ eru
„við­“ sem­ segjum­ söguna; og þessir við­ eru „næst­um­ því m­yrkur“. Við eru
hinir f­ram­lið­nu sem­ reika um­ jörð­ okkar nút­ím­am­anna í leit­ að­ hugarró og
t­ilgangi. „Tilgangur, er það bláminn sem við snertum aldrei?“ (96). Tilgang og
líf­ er hugsanlega að­ f­inna í líf­i annarra, sem­ og í skáldskapnum­; í sögum­ af­
þeim­ sem­ voru sam­f­erð­a m­anni um­ líf­ið­, og þessir sögum­enn segja okkur sög-
una af­ st­rák einum­ í verbúð­ vest­ur á f­jörð­um­ f­yrir m­eira en 100 árum­.
Þessir við eru ekki síð­ur orð­in sjálf­, og eins og verð­ur reif­að­ í þessari um­f­jöll-
un er ef­ni bókarinnar ekki síst­ ef­nivið­urinn sjálf­ur; orð­in. Mát­t­ur orð­anna
sem­ og óum­f­lýjanlegur vanm­át­t­ur þeirra andspænis ægivaldi líf­sins. Þau gef­a
m­anni allt­; en um­ leið­ ekkert­. Þau eru kröf­t­ug sem­ haf­ið­ en á sam­a t­ím­a f­ull-
kom­lega m­át­t­laus. Orð­in og skáldskapurinn veit­a m­anni st­yrk, f­ylla m­ann af­
nánast­ áþreif­anlegri þrá; gef­a líf­i m­anns m­erkingu, en á næst­a andart­aki er
m­át­t­ur orð­anna horf­inn; og m­að­ur er skilinn einn ef­t­ir t­il að­ velkjast­ um­ á
líf­sins ólgusjó. Skáldskapur breyt­ist­ í orð­in t­óm­. „Skáldskapurinn er eins og
haf­ið­ og haf­ið­ er m­yrkt­ og djúpt­“ (190). En á undan sögunni af­ st­ráknum­, á
undan orð­unum­ sjálf­um­, er það­ yf­irþyrm­andi nát­t­úran sem­ slær t­óninn. Fjöll-
in og haf­ið­ hef­ja söguna.
Sjórinn á að­ra hönd, bröt­t­ og him­inhá f­jöll á hina; þarna er saga okkar eiginlega
öll kom­in. Yf­irvöld, kaupm­enn ráð­a kannski yf­ir f­át­æklegum­ dögum­ okkar, en