Fréttatíminn - 16.07.2016, Blaðsíða 14

14 | FRÉTTATÍMINN | Laugardagur 16. júlí 2016
mörk heldur sýna þakklæti og
skilning. „Í dag er meiri fræðsla
fyrir börn um þeirra einkastaði
sem ekki má snerta. Það er hins
vegar eitthvað sem á ekki við um
fötluð börn. Þegar kemur að fötl-
uðum börnum eiga allir að hafa að-
gang að öllu og þá verður til þessi
áhætta sem fatlaðir glíma við. Að
þeir eigi að líta á líkama sinn og
einkalíf sem eitthvað öðruvísi eða
minna mikilvægt. Þannig er þjón-
ustukerfið upp byggt. Líkaminn er
einhverskonar viðfang, þar sem
einhver kemur, aðstoðar þig og
fer síðan til þess næsta. Það skipt-
ir engu máli hvort þér finnist það
óþægilegt eða ekki.“
Þarf ekki að útskýra
Embla segir fólk oft horfa á eftir sér
þegar hún gangi um götur borgar-
innar. Það glápi og spyrji persónu-
legra spurninga. „Líkami minn er
almenningseign. Það virðast all-
ir eiga þennan líkama, nema ég
sjálf!“ Hún var ung farin að finna
fyrir slíkum fordómum í samfé-
laginu en þeir fóru eðlilega fyrir
brjóstið á henni. Hins vegar hafi
henni alltaf verið sagt að best væri
að vera jákvæð og útskýra fyrir
fólki. „Maður hefur fengið allskon-
ar spurningar sem fólk, sem ekki
er fatlað, myndi aldrei vera spurt
um, eins og hvort ég geti stundað
kynlíf. Ég hélt lengi að ég þyrfti
að fræða fólk um allt og það væri
bara mitt vandamál sem ég þyrfti
að glíma við. Sýna skilning og
brosa í staðinn. Ef maður kvartaði
fékk maður að heyra að maður að
ætti að vera kurteis,“ segir Embla.
Vandinn sé hins vegar sá að maður
missi tilfinningu fyrir því hvað sé
of persónulegt og hvað ekki. „Það
er mjög stutt síðan ég áttaði mig á
því að mér bæri ekki skylda til að
útskýra fötlun mína yfir öðrum.“
Jaðarsetning, valdaleysi og kúgun
Embla segir rannsóknir og reynslu
sýna að fatlað fólk sé jaðarsett
á öllum sviðum lífsins. Það hafi
minni möguleika til að mennta
sig og gera aðra hluti sem það fær
þó aðstoð við að gera. Aðstoð-
in verði til þess því að valdastað-
an sé ójöfn og þegar fólk þurfi að-
stoð aukist valdaójafnvægið enn
meira. „Hverskyns jaðarsetning
hefur áhrif á ofbeldi og því eru
fatlaðar konur til að mynda í sér-
stakri hættu á að verða fyrir of-
beldi. Oftar en ekki heyri ég því
fleygt að fatlaðar konur verði fyr-
ir meira ofbeldi því þær geti ekki
varið sig, eða að fatlaðar konur
séu viðkvæmur hópur sem vernda
þurfi sérstaklega. Eins er því oft
haldið fram að gerendur nýti sér
fötlun brotaþola til þess að koma
vilja sínum fram. Mikilvægt er að
átta sig á því að gerendur nýta sér
ekki fötlunina sem slíka heldur
nýta þeir sér jaðarsetta stöðu okk-
ar. Dómskerfið kýs til að mynda að
líta á okkur, fatlaðar konur, sem
ótrúverðug vitni. Þetta vita gerend-
urnir manna best og notfæra sér
óspart. Það væri eflaust lítið varið
í að misnota okkur kynferðislega ef
á okkur væri hlustað. Þannig eru
gerendurnir ekki að nýta sér fötl-
un okkar heldur það valdaleysi og
kúgun sem við búum við á öllum
sviðum. Hvort sem um ræðir innan
dómskerfisins eða þjónustukerfis-
ins, svo dæmi séu nefnd.“
Menning ofbeldis
„Vandinn er þetta stóra sam-
hengi; ofbeldismenningin sem við
búum við. Þá nefni ég aftur þess-
ar skringilegu upplifanir frá því ég
var barn. Engum í mínu lífi fannst
skrítið að ég hafi gengið á nær-
buxunum einum fata fyrir framan
fjölda sérfræðinga. Það var enginn
sem sagði „Bíddu, vá hvað þetta
var skrítið þegar þú fórst til lækn-
is.“ Og þegar hlutir sem þessir eru
í lagi verður grundvöllurinn fyrir
því að vera beittur ofbeldi meiri og
auðveldari,“ segir Embla og bæt-
ir við að tiltekin ofbeldismenning
geti verið vandi af sama meiði og
almennt kynferðisofbeldi gagn-
vart konum. Konur séu hlutgerðar
og ekki sjálfstæðar kynverur „Of-
beldi gagnvart fötluðum er ekkert
náttúrulögmál. Þetta þarf ekki að
vera svona heldur er einfaldlega
ákvörðun sem við tökum.“
Birtist alls staðar
Hún bætir því við að erfitt geti ver-
ið að benda á tiltekin tilfelli eða að-
ila þegar um ofbeldi gegn fötluð-
um ræðir. Málið sé flóknara. „Oft
er ekki endilega hægt að tala um
ákveðinn geranda eða tiltekið at-
vik. Ofbeldið er alls staðar og birt-
ist með ólíkum hætti. Eins og ég
lýsti hér áðan og birtist til dæmis í
valdi fagfólks og lækna yfir líköm-
um fatlaðs fólks. Þvingaðar ófrjó-
semisaðgerðir eru annað dæmi
um það og hafa stundum verið
gerðar án vitundar manneskjunn-
ar. Þarna er einhver læknisfræði-
leg forræðishyggja sem ræður för:
Hugmynd um að við getum ekki
ákveðið sjálfar hvað er okkur fyr-
ir bestu.“
Einnig geti verið erfitt að átta
sig á því hvort farið sé yfir ákveðin
mörk í hversdagslegum aðstæðum.
„Við ákveðnar ástæður áttar fatlað
fólk sig hreinlega ekki að um of-
beldi sé að ræða þó það sé kannski
þannig. Það hefur líka komið fram;
fatlað fólk verið spurt hvort það
hafi orðið fyrir ofbeldi og það segi
nei. Síðan þegar það er spurt hvort
það stjórni því hvenær það fari á
klósettið þá segi það nei. Auðvitað
getur falist ákveðið ofbeldi í því.“
Eigin reynsla lýsandi
Embla segist lifa í stöðugum ótta
við ofbeldi sem fötluð kona á Ís-
landi og segir eigin reynslu og
ótta lýsandi fyrir raunveruleika
margs fatlaðs fólks. Þó sé mikil-
vægt að átta sig á að hún tilheyri
ákveðnum forréttindahópi innan
hópsins en fólk með þroskahöml-
un búi til að mynda við enn meiri
jaðarsetningu og valdaleysi en hún
hefur upplifað. „Við tengjum þenn-
an raunveruleika sjaldan við háa
tíðni ofbeldis gegn fötluðu fólki.
Við verðum að skoða hann, þessa
menningu, til að geta sett hlutina
í samhengi og skilið orsakir henn-
ar og afleiðingar. Við þurfum að
horfa á málin í víðara samhengi.
Málið snýst ekki um mig og mína
persónulegu upplifun heldur alla.“
Á allra ábyrgð
„Í sameiningu höfum við búið okk-
ur til samfélag þar sem ofbeldi, kúg-
un og misrétti er talið hversdagslegt
og jafnvel eðlilegt fyrir tiltekna
hópa. Fólk keppist við að afsaka of-
beldið og afgreiða það sem fáfræði.
Svo hvetjum við fatlað fólk til að
mæta ofbeldinu með umburðar-
lyndi og bros á vör. Slík menning er
gróðrarstía ofbeldis,“ segir Embla.
„Við þurfum öll að taka ábyrgð.“
Þess má geta að Embla mun ganga
með Tabúkonum í Druslugöngunni
í næstu viku en í tilefni hennar
munu þær fjalla sérstaklega um
mál sem tengjast líkamsvirðingu,
friðhelgi og kynverund fatlaðra
kvenna.
Segir líkama sinn vera almenningseign frekar en hennar eigin. Mynd | Hari
Sett í aðra stöðu strax við fæðingu. Mynd | Hari
„Hverskyns jaðarsetning
hefur áhrif á ofbeldi og
því eru fatlaðar konur
til að mynda í sérstakri
hættu á að verða fyrir
ofbeldi.“