Fréttatíminn - 04.11.2016, Blaðsíða 16

16 | FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 4. nóvember 2016
Á blómatíma Vesturlanda var það ríkjandi viðhorf að fátækt væri afleiðing félagslegrar stöðu og það
mætti berjast gegn henni með fé-
lagslegum aðgerðum. Það sama átti
við um veika stöðu kvenna, svartra,
fatlaðra og annarra samfélagshópa,
sem höfðu mátt búa við samfélag
sem var mótað að þörfum og hags-
munum annarra, hinna ríku og
efnameiri karla.
Fyrir þennan tíma var litið á fá-
tækt sem afleiðingu leti, heimsku
eða annarra persónugalla. Eða
jafnvel sem dóm Guðs. Eitthvað
sem ekki var við ráðið með fé-
lagslegum aðgerðum. Auðvitað
er þetta ekki algilt. Rætur blóma-
tíma Vesturlanda liggja aftur til
frönsku stjórnarbyltingarinnar og
af þeim uxu sprotar, ekki síst fram
yfir miðja nítjándu öld. Af þeim
spruttu verkalýðsfélögin, barátta
gegn þrælahaldi, almennur kosn-
ingaréttur, kvenfrelsi og bættur
aðbúnaður fatlaðra. Það varð hins
vegar ekki fyrr en eftir seinna stríð
sem mannúðarstefnan blómstraði
og hafði afgerandi áhrif á mótun
samfélaga á Vesturlöndum.
Á þessu tímabili var litið svo á
að fátækt væri að stærstu leyti fé-
lagsleg staða sem fólk erfði eða
lenti í vegna áfalla. Unnið var gegn
fátækt með því að rjúfa keðjuna
milli kynslóða. Fátækum börnum
var tryggð menntun og aðgengi að
samfélaginu. Kjör hinna fátæku
voru bætt svo fólk gæti notið tóm-
stunda, menningar og félagslífs.
Öryrkjum var tryggð framfærsla til
mannsæmandi lífs. Öldruðum var
tryggð reisn.
Þetta var alla vega hugmyndin.
Og hún gekk vel upp. Það kom í
ljós að besta leiðin til að bæta hag
heildarinnar var að styðja þá verst
settu. Það er skynsamlegasta efna-
hagsstjórnin.
Þótt þessar hugmyndir lifi enn í
samfélaginu hafa samt aðrar og
verri hugmyndir ríkt undanfarna
áratugi. Þá var efnahagsstefnan
mótuð að hagsmunum hinna efna-
meiri. Að baki lá sú manngildis-
hugmynd að hinn ríki væri ríkur
vegna þess að hann bæri af öðrum.
Ríkidæmi var afleiðing mannkosta,
áræðni, visku, þreks og fjörs. Sam-
félaginu bæri því að verðlauna hina
ríku. Og draga úr stuðningi við hina
fátæku og veiku. Sem væri lakara
fólk.
Þetta hljómar harðneskjulegt og
ljótt. Og er það. En því miður hafa
svona hugmyndir einkennt okkar
tíma, mótað stefnu margra stjórn-
málaflokka og haft mikil áhrif á
aðra. Við þurfum ekki að deila um
hversu vondar þessar hugmyndir
eru. Hagtölur sýna að undanfarna
áratugi hefur hagur flestra staðið í
stað eða versnað. Hinir ríku eru eini
hópurinn sem hefur það umtalsvert
betra í dag en fyrir þrjátíu árum.
Ástæða þess að ég skrifa þessi aug-
ljósu sannindi er að skýrsla Rauða
krossins um fátækt barna sýnir að
við höfum misst sjónar á þessum
lærdómi. Skýrslan sýnir að fátækt
vex meðal barna sem standa veikt
í samfélaginu.
Ástæðan fyrir þessari þróun er
sú að við höfum ekki um langan
tíma viljað ræða um fátækt sem
afleiðingu félagslegrar stöðu. Það
var gert af tillitssemi við hina auð-
ugu svo þeir gætu lifað í þeirri
trú að auður þeirra væri afleiðing
persónulegra yfirburða þeirra. Og
ef hinn ríki er ríkur fyrir eigin verð-
leika, en ekki vegna þess að sam-
félagsgerðin færir til hans auð; þá
er hinn fátæki ekki fátækur vegna
veikrar félagslegrar stöðu heldur
vegna persónulegra veikleika; hann
er ekki nógu duglegur, útsjónar-
samur og fylginn sér.
Þessar hugmyndir hafa dregið
afl úr samfélagi okkar. Við höfum
hrörnað sem samfélag. Í stað þess
að horfast í augu við veika félags-
lega stöðu fátækasta fólksins höfum
við heldur viljað ræða um almenn-
ar aðgerðir til að bæta almenna
stöðu sem flestra. Í slíkum aðgerð-
um verða hinir fátækustu útund-
an, þau sem þurfa mest á hjálp að
halda. Við þurfum að geta rætt um
vanda öryrkja almennt og síðan sér-
staklega um vanda hinna fátækustu
meðal öryrkja; um vanda innflytj-
enda almennt og sérstaklega hina
fátækustu meðal þeirra; um vanda
geðsjúkra, fíkla og fatlaðra en líka
sérstaklega þá fátækustu í þessum
hópi.
Og við þurfum að aðlaga öll kerfi
samfélagsins að þörfum barna sem
alast upp við fátækt og/eða skerta
foreldragetu á heimili. Skólakerf-
ið á geta stutt þessi börn til náms
jafnt og börn hinna efnameiri og
heilbrigðiskerfið á að geta veitt þeim
heilsugæslu til jafns við aðra. Og svo
framvegis.
Fátæk börn búa við skort vegna
þess að samfélagið jaðarsetur for-
eldrana. Við þurfum að bæta stöðu
foreldranna. En við þurfum líka að
mæta börnunum sérstaklega.
Gunnar Smári
BÖRNIN
OKKAR
lóaboratoríum lóa hjálmtýsdóttir
3JA RÉTTA
HÁDEGISSEÐILL
Mánudaga til föstudaga frá 11.30–14.30
GASTROPUB
SÆTA SVÍNIÐ // Hafnarstræti 1–3 / Sími 555 2900 / saetasvinid.is
• FORRÉTTUR
• AÐALRÉTTUR
Veldu kjöt eða fisk
• EFTIRRÉTTUR
2.800 kr.
SKOÐAÐU MATSEÐILL VIKUNNAR Á
@saetasvinid