Fréttatíminn - 20.01.2017, Side 25

| 25FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 20. janúar 2017
Við ferðuðumst heimshorna á milli í
leit að baunum í nýjustu kaffiblönduna
okkar. Mikið brennt og kröftugt kaffi
sem vekur bragðlaukana.

leggur heiminn að vörum þér
EXPRESSÓ
Dökkur
kaffitár frá býli í bolla kaffitár frá býli í bolla kaffitár frá býli í bol
la
k
aff
itá
R
f
rá
bý
li
í b
ol
la

ka
ff
itá
r
f
rá
býli
í boll
a
NÝTT
„Finnum hefur tekist
það í skólum sem Ford
tókst við færibandið, að
hámarka árangur með
góðu og vel menntuðu
starfsfólki, hærri laun-
um og styttri vinnudag.“
mati með afskiptum eins for-
sprakka frjálshyggjunnar, Milton
Friedman, af rekstri skóla en fyrir
hans daga voru flestir sammála um
að það ætti að vera í höndum rík-
isins að mennta þegna sína. Árið
1955 setti Friedman saman hug-
myndina um skólaávísanir; einu
afskipti ríkisins af menntun skyldi
vera að leggja foreldrum til ávísan-
ir sem innihéldu lágmarksgreiðslu
upp í skólagjöld. Ef foreldrar svo
veldu dýrari skóla þyrftu þeir,
eða skólastyrkir, að borga mis-
muninn. Þetta kerfi átti að gefa
foreldrum frelsi til að velja skóla
sem væru reknir án afskipta rík-
is, losa nemendur undan því að
lenda í óæskilegum ríkisskólum
og stuðla að samkeppnin um bestu
nemendurna. Samkeppnin myndi
svo stuðla að betri og fjölbreyttari
skólum, færari kennurum og hærri
launum. Með dæmum frá Banda-
ríkjunum, Svíþjóð og Chile, benti
Abrams á að draumur Friedmans
hefur ekki ræst. Markaðurinn býr
ekki til betri skóla og hækkar ekki
laun kennara.
Kennarar eru ekki grænmeti
Í frægri grein sem birtist í New
York Times árið 1973 og sem ber
titilinn Að selja skóla eins og mat-
vöru, viðraði Friedman frekar hug-
myndir sínar um einkavæðingu og
líkti þar skólum við matvöru. For-
eldrar gætu einfaldlega valið um
það besta fyrir börnin sín, óháð af-
skiptum ríkisins. Líkt og neytend-
ur græða á samkeppni súpermark-
aða um besta grænmetið hljóta
foreldrar og nemendur að græða
á því að skólar sláist um bestu
kennarana. Því kennarar eru eins
og grænmeti, eða hvað? Nei, því
líkt og Abrams bendir á, þá eru
skólar ekki matur. „Aðalvandamál-
ið við frjálshyggjumódelið þegar
kemur að menntun, er að skólar
eru ekki matvara. Skólakerfið er
flókið því neytendur þess eru fyrst
og fremst börn og foreldrar þeirra.
Þessir neytendur geta ekki vitað
jafn mikið um menntun og skóla-
kerfið og þeir vita um matvöru, ”
segir Abrams.
Máli sínu til stuðnings notar
hann niðurstöður kannana á ár-
angri bandarískra nemenda eft-
ir að hugmyndir Friedmans voru
framkvæmdar í Bandaríkjunum.
Einkareknu skólarnir uxu hratt
víðsvegar um Bandaríkin en
slæmar niðurstöður, bæði á próf-
um nemenda og í rekstri skólanna,
urðu til þess að þeir drógust aft-
ur úr öðrum. Abrams gagnrýnir
þá einkavæðingu skóla sem var
iðulega tengd lögunum frá 2002
og gengu undir nafninu No child
left behind og lögum frá 2009 sem
tengd voru heitinu Race to the top,
og óttast að hún muni ganga enn
lengra með konunni sem Trump
vill sjá sem menntamálaráðherra,
Betsy DeVos.
Sömu sögu hafði Abrams að
segja af skólum í Chile þar sem
skólaávísanakerfið var innleitt árið
1981. Eftir að hafa stjórnast meira
og minna af markaðinum í 36 ár
sýna kannanir að árangri nemenda
þar hefur hrakað og laun kennara
lækkað. Svipaða sögu er að segja
frá Svíþjóð, sem fullgilti skólaávís-
anamódelið árið 1991. Í dag eru um
50% skóla í Svíþjóð einkareknir og
70% þeirra reknir af fyrirtækjum
í hagnaðarskyni. Þegar fjárfestar
opnuðu hundruð skóla sem átti að
reka með hagnaði, völdu margir
af innfæddum Svíum einkaskól-
ana en börn innflytjenda urðu eft-
ir í ríkisreknu skólunum. Þar hef-
ur árangri nemenda hrakað, laun
kennara hafa lækkað og skóla-
stjórnendur einkareknu skólanna
hafa mótmælt kerfinu.
Finnski galdurinn
Þrátt fyrir að vera á þeirri skoðun
að markaðurinn sé ekki vel til
þess fallinn að reka skóla, seg-
ir Abrams skólastjórnendur geta
tekið sér viðskiptalífið sér til fyr-
irmyndar í ýmsum efnum og not-
ar hann finnska skólakerfið máli
sínu til stuðnings. Samkvæmt
PISA könnunum standa Finnar
Laun kennara og
árangur nemenda
haldast í hendur
Bandaríkin og Noregur borga
kennurum 68% og 71% af með-
allaunum annara háskólamennt-
aðra og eru nemendur þaðan
undir PISA meðallagi (tölur frá
2012). Finnland og Kanada borga
kennurum hins vegar jafn mikið
og meira en meðallaun háskóla-
menntaðra og er árangur nem-
enda þar langt yfir meðallagi.
Ísland er neðst á þessum lista
þar sem kennarar fá greitt um
50% af meðaltali launa háskóla-
menntaðra, árið 2015, og árangur
íslenskra nemenda í PISA könnun-
um er langt undir meðallagi.
Einn af lykilþáttum góðs
gengis finnskra skólabarna er
að finna í frjálsum leiktíma og
áherslu á lærdóm í gegnum
leik. Finnsk börn fá að jafnaði
75 mínútur í frítíma en banda-
rísk skólabörn fá 27 mínútur.