SÍBS blaðið - 01.06.2015, Blaðsíða 21

SÍBS BLAÐIÐ 2015/2 21
skynfærunum starfar ekki eðlilega, er ekki víst
að einstaklingurinn geri sér grein fyrir því að
hann sé að missa jafnvægið. Í öðrum tilvikum
vinnur heilinn ekki rétt úr upplýsingunum og fólki
finnst það vera að detta þegar það er í jafnvægi.
Hættan á slíkum vandamálum eykst eftir því
sem fólk eldist, þar sem líkur aukast á hrörnun-
arsjúkdómum eða sýkingum sem hafa áhrif á
skynið og heilastöðvarnar. Sykursýki, Parkin-
sons og heilablóðfall eru dæmi um sjúkdóma
sem geta valdið truflun á jafnvægi. Jafnvel væg
einkenni þessara sjúkdóma geta haft neikvæð
áhrif á jafnvægi. Svimi getur orsakast vegna
hrörnunarsjúkdóma eða annarra veikinda og
getur leitt til truflana á jafnvægi. Þá eru einnig
meiri líkur á að eldri einstaklingar hafi lent í
skaða á þessum svæðum yfir ævina, ss. heila-
hristingi, eyrnasýkingu, tognun eða beinbroti.
Hrörnunarbreytingar tengdar auknum aldri
hafa fundist í öllum kerfum sem taka þátt í
stjórnun jafnvægis. Kunnugt er að skynviðtökum
í jafnvægiskerfi innra eyra og taugaþráðum
sem bera boð frá þeim fækkar með aldrinum.
Þessar hrörnunarbreytingar virðast gerast með
nokkurri ósamhverfu á líkan hátt og gerist með
heyrn eða sjón. Ósamhverfa í starfsemi hægra
og vinstra eyra leiðir til truflaðra skilaboða frá
jafnvægiskerfinu sem leiðir af sér ómarkvissari
fallviðbrögð sem aukið getur hættu á byltum.
Vitað er að skyn í neðri útlimum minnkar með
aldri og hefur það verið tengt jafnvægisskerð-
ingu meðal aldraðra og aukinni dettni. Aldraðir
með minnkað skyn hafa mun lélegri jafnvægis-
stjórn heldur en aldraðir með eðlilegt skyn og
yngri einstaklingar. Ýmis lyf geta einnig haft áhrif
á stjórnun jafnvægis. Mikilvægt er að greina
hvað orsakar skert jafnvægi og finna út hvaða
meðferðarmöguleikar eiga best við. Oft er hægt
að bæta jafnvægið með sértækri meðferð og/
eða þjálfun.
Þjálfun jafnvægis og liðleika
Jafnvægisþjálfun og teygjuæfingar er auðvelt
að gera hvar og hvenær sem er. Það má æfa
t.d. með því að standa á öðrum fæti eða á
tám, með jógaæfingum, fimleikum og dansi. Í
líkamsræktarsölum eru oft boltar og skífulaga
bretti með hálfkúlu undir, sem eru notuð til
að þjálfa jafnvægið. Teygjuæfingar eru oftast
gerðar eftir styrktaræfingar og þolþjálfun til að
teygja á vöðvum sem hafa verið undir miklu
álagi á æfingunni. Þær minnka spennu í vöðvum
og auka blóðflæði og eru þannig mikilvægur
hluti af verkjameðferð. Ennfremur hindra þær
að vöðvarnir styttist með tímanum, sem getur
gerst eftir langar setur við tölvu eða yfir bókum.
Jafnvægisþjálfun og teygjuæfingar hafa einnig
jákvæð áhrif á liðina.
Byrjunarstig jafnvægisæfinga eru æfingar eins
og að standa upp á tám, standa á hælum,
standa á öðrum fæti, halla sér fram með beinan
bol, eins langt og hægt er án þess að detta,
halla sér aftur, teygja sig til hliðanna. Á þessu
stigi er lítil hreyfing í liðunum. Mikilvægt er að
reyna að vera afslappaður við æfingarnar, ekki
að stífa sig af og hafa eitthvað til að grípa í eða
styðja sig við ef á þarf að halda. Æfingarnar eru
hannaðar til að bæta fínhreyfingar í vöðvum sem
styðja við liðina, svo að réttir vöðvar þurfa að
vera spenntir til að missa ekki jafnvægið. Margar
leiðir eru til að gera æfingarnar erfiðari, eins og
að framkvæma þær með lokuð augun, standa
á línu (hæll við tá) eða á óstöðugu undirlagi, t.d.
á mjúkum púða.
Fyrir lengra komna eru æfingarnar gerðar með
meiri hreyfingu í liðum eins og að ganga á
línu, ganga á línu og snúa höfðinu til hliðanna
á meðan, hnébeygja á öðrum fæti, framstig
eða kasta og grípa bolta á öðrum fæti. Enn
erfiðari eru svo æfingar eins og hopp, æfingar
á trampolíni og kassahopp sem reyna mikið á
styrk.
Styrktarþjálfun er einnig mikilvæg í þjálfun jafn-
vægis. Rannsókn sem gerð var á Parkinson-
sjúklingum sýndi að bæta mátti jafnvægið
meira með því að gera bæði jafnvægisæfingar
og styrktaræfingar fyrir neðri útlimi en að gera
eingöngu jafnvægisæfingar í 4 vikur8. Í yfirlits-
Jafnvægisskerð-
ingar verða ekki
bara við veikindi
eða slys, þær
mælast einnig hjá
heilbrigðum eldri
fullorðnum og
virðist óstöðugleiki
aukast strax eftir
fertugt.