Dagblaðið Vísir - DV - 25.08.2017, Síða 61

menning 37Helgarblað 25. ágúst 2017
Sirkus kynvillinga og
vondra listamanna
um yfirvofandi „kynvillumál“
árið 1958. Þar var lögð sérstök
áhersla á hlutverk vinnustaðar-
ins Þjóðleikhússins og kaffi-
hússins Adlon við að viðhalda og
ala á kynvillu í Reykjavík.
„Það eru eflaust margar
ástæður fyrir þessari áherslu.
Í fyrsta skipti á Íslandi voru
hinsegin karlmenn orðnir sýni-
legir, karlmenn sem prófuðu sig
áfram með ýmislegt og meðal
annars það að vera með öðrum
karlmönnum – þótt þeir væru
ekki endilega allir hommar. Þeir
voru að verða sýnilegir í rými
þar sem fólk vissi af þeim, fyrst
og fremst á þessu kaffihúsi við
Laugaveg 11. Þar hittist ákveðin
bóhemía, kreðsa af alls konar
fólki, listamönnum, tónlistar-
mönnum og öðrum sem voru
viljandi eða óviljandi svolítið á
skjön við hið borgaralega samfé-
lag,“ segir Ásta Kristín og í grein-
inni nefnir hún til að mynda
rithöfundinn Elías Mar, Þórð
Sigtryggsson orgelleikara, Sturla
Tryggvason fiðluleikara, Ásge-
ir Beinteinsson píanóleikara og
Harald Björnsson leikara.
Sirkus kynvillinga og vondra
listamanna
„Þessi þróun helst eflaust í hend-
ur við það að Reykjavík var farin
að stækka og orðin að borg –
víða um heim hefur verið sýnt að
það fer fyrst að bera á sýnileika
samkynhneigðra í borgarum-
hverfi. Þetta voru eflaust líka er-
lend áhrif, því í löndunum í kring-
um okkur vissi fólk almennt hvað
samkynhneigð var og það var far-
ið að tala um hana. Þetta gerist
seinna hér en víða annars staðar.
Margir af þessum mönnum sem
voru svona áberandi á Laugavegi
11 höfðu verið erlendis og kynnst
bóhemkreðsum annars staðar og
vildu koma svipaðri menningu
á koppinn á Íslandi,“ segir Ásta
um ástæður þess að sýnileiki
þessa hóps jókst í Reykjavík á
þessum tiltekna tíma.
„Þegar um svona sjokker-
andi umræðuefni er að ræða
í jafn litlu samfélagi þarf líka
lítið til að fólk verði sýni-
legt – sögurnar eru fljótar
að breiðast út. Margir þeirra
sem héldu til á Laugavegi 11 á
þessum tíma hafa einmitt sagt
í viðtölum að almenningur í
Reykjavík hafi hreinlega mætt
til að skoða þá – þetta hafi ver-
ið eins og sirkus.“
Erlend siðspilling
Þú segir að í umfjöllun Mánu-
dagsblaðsins hafi samkyn-
hneigðir og lélegir listamenn
verið lagðir að jöfnu, eru þá
þarna undirliggjandi hug-
myndir um tengsl vondrar
fagurfræði og slæms siðferðis?
„Já, í þessum skoðunum kem-
ur fram ótrúlega áhugaverð sam-
suða af því að vondir listamenn
séu ákveðin tegund af manneskju
og að þeim fylgi vont siðferði.
Þannig að það helst í hendur
að skapa vonda list og vera sið-
spilltur. Það er annað rannsókn-
arefni út af fyrir sig hvort listin
sem fólkið á Laugarvegi 11 hafi
verið að skapa hafi verið sérstak-
lega róttæk eða kallað á þessi við-
brögð. Mér finnst þó líklegt að ein
af ástæðunum fyrir því að lista-
mennirnir sem héldu til á Lauga-
vegi 11, og fengu orð á sig fyr-
ir að vera lélegir eða iðjulausir,
hafi verið að þeir hafi hallast að
módernisma. Eitt dæmi er ljóð-
skáldið Dagur Sigurðarson, hann
ögraði gagngert öllum borgara-
legum gildum og skrifaði ljóð sem
voru langt frá því að vera hefð-
bundin.
Í umræðunni á sjötta áratugn-
um er augljóst að samkynhneigð
er mikið tengd við útlönd, bæði
var hún tengd við útlönd í þau
fáu skipti sem hún var nefnd í
fjölmiðlum og svo var hún álitin
beintengd við almenna erlenda
spillingu. Það talað um hana í
sömu andrá og almenn spillandi
áhrif stórborga og nútímavæð-
ingar og alls slíks. Það er mjög
sterk tilhneiging til að tengja hana
við það sem er erlent.“
Þetta minnir mig á að þú nefn-
ir að Halldór Laxness skrifað
einhverjum áratugum áður að
Reykjavík væri loksins að nú-
tímavæðast og til marks um það
væri framkoma fyrirbæra eins og
„football og hómósexúalisma.“
Þetta virðist vera sama grunnhug-
mynd en þó umburðarlyndari,
eða hvað?
„Þegar Laxness skrifar þetta
árið 1925 er hann ungur og
róttækur og vill hrista upp í
samlöndum sínum. Hann er að
hampa nútímavæðingunni og vill
að Ísland nútímavæðist. Það er
vissulega áhugavert að hann taki
„hómósexúalisma“ sem dæmi um
eitthvað sem hann vill að Reykja-
vík taki upp – en hvað af þessu er
eitthvað sem vísar í raunveruleik-
ann og að hvaða leyti hann er bara
að reyna að hrista upp í lesendum
er erfitt að segja.“
Minni þörf fyrir sérstök rými
Hefur þú hugmynd um hvort
listarýmið sé enn einhvers konar
athvarf fyrir hinsegin fólk? Ég velti
fyrir mér hvort tengslin minnki
ekki þegar samfélagið verður
einstaklingshyggjumiðaðra og
fólk ekki jafn fast í hefðbundnum
hlutverkum – ætli hinsegin fólk
þurfi þá nokkuð ennþá að leita í
skjól listheimsins, sem er að sama
skapi ekki í jafn mikilli uppreisn
og oft áður?
„Það er aldalöng saga um allan
heim að í listamannakreðsum
hafi þrifist meira frjálsræði en
annars staðar, þar hefur fólk feng-
ið meira rými til að vera það sjálft
að tjá sig á hátt sem að ögrar borg-
aralegu siðferði. Erlendis var það
vitað að margir þekktir listamenn
voru hinsegin. Þeir hafa eflaust
haft mikil áhrif og ýtt undir það
að hinsegin fólk hafi séð ákveðið
rými í listinni til að tjá sig og vera
eins og það er án þess að fylgja
reglum samfélagsins á allan hátt.
Ég get hins vegar trúað því
að um leið og samfélagið verð-
ur almennt opnara fyrir hlutum
sem voru áður taldir á skjön, þá
minnki þessi þörf fyrir að eiga
sérstaka staði. Hér á landi virðist
það til dæmis stöðugt erfiðara að
halda hinsegin skemmtistöðum
gangandi. Auðvitað er hinsegin
samfélagið lítið til að byrja með,
en þegar fordómarnir minnka
– þótt þeir séu alls ekki horfnir –
og fólk getur fengið að vera það
sjálft nánast hvar sem er minnkar
þörfin fyrir að eiga sér einn sér-
stakan stað til að fara á. Kannski
er það þó bara þörf homma og
lesbía fyrir slík rými sem er að
minnka, kannski hafa aðrir undir-
okaðir minnihlutahópar enn
þörf fyrir það. Í þessu samhengi
má kannski nefna að það hefur
verið mjög öflug starfsemi í Gall-
erí 78 á Suðurgötu 3 en þar fær að
blómstra list alls konar hinseg-
in fólks þar sem það fær að tjá sig
um hin ýmsu hugðarefni.“n
„Það er aldalöng
saga um allan heim
að í listamannakreðsum
hafi þrifist meira frjáls-
ræði en annars staðar, þar
hefur fólk fengið meira
rými til að vera það sjálft
að tjá sig á hátt sem að
ögrar borgaralegu siðferði.
Úr listheiminum
Í vikunni var tilkynnt hvaða bækur væru
tilnefndar til Ísnálarinnar 2017, verð-
launa fyrir bestu þýddu glæpasöguna
á íslensku. Verkin sem eru tilnefnd í
ár eru Speglabókin eftir E.O. Chirovici,
í þýðingu Magneu J. Matthíasdóttur,
Hrafnamyrkur eftir Ann Cleeves, í
þýðingu Snjólaugar Bragadóttur, Hjónin
við hliðina eftir Shari Lapena, í þýðingu
Ingunnar Snædal, 13 tímar eftir Deon
Meyer, í þýðingu Þórdísar Bachmann, og
Löggan eftir Jo Nesbø, í þýðingu Bjarna
Gunnarssonar.
Kvikmyndin
Hjartasteinn eftir
Guðmund Arnar
Guðmundsson
er ein fimm
kvikmynda sem
eru tilnefndar
til kvikmynda-
verðlauna Norð-
urlandaráðs 2017. Hinar eru finnska
myndin Tyttö nimeltä Varpu eftir Selma
Vilhunen, danska myndin Forældre
eftir Christian Tafdrup, norska myndin
Fluegangere eftir Izer Aliu og sænska
myndin Sameblod. Vinningshafinn
verður tilkynntur 1. nóvember.
Í byrjun vikunnar var tilkynnt að
listakonan Dodda Maggý hlyti Young
Talent-verðlaun listasafnsins í Aarhus,
fyrst Íslendinga. Verðlaununum er ætl-
að að styrkja og koma á framfæri ungu
hæfileikafólki í myndlist, verðlaunin er
100.000 danskar krónur. Dodda Maggý
sýnir um þessar mundir í ARoS Aarhus
Kunstmuseum, en auk þess stendur
yfir sýning á verkum Doddu í Berg
Contemporary.
Umræður
Zöe Anderson, gagnrýnandi The
Independent, gaf Fórn Íslenska
dansflokksins fjórar stjörnur,
en sýningin sem var sett upp í
South bank Center í London hefur
fengið gríðarlega góðar viðtökur.
„Þetta er oft á tíðum undarlegt,
stundum viljandi leiðinlegt, en
einnig dáleiðandi og drepfyndið.“
Í lesendabréfi í Morgunblaðinu
skýrði Hjörleifur Guttormsson,
fyrrverandi þingmaður og ráð-
herra, afstöðu sínu í sjómanns-
málinu svokallaða, en hann
barðist fyrir því að málað yrði yfir
listaverkið sem komið hafði verið
fyrir á gafli Sjávarútvegshússins.
„Hver er staða stjórnenda Reykja-
víkur gagnvart þeim sem ástunda
veggjakrot á eignir borgarbúa og
staðhæfa margir hverjir að þar sé
um listaverk að ræða? Reykjavík
er að verða útbíuð af þess háttar
skrauti.“
Í pistli á dv.is vakti Ragnheiður
Sigurðardóttir Bjarnarson, dans-
listakona, athygli á alvarlegum
húsnæðisskorti íslenskra dans-
listamanna eftir að Dansverk-
stæðinu var lokað.
„Leikarar eiga leikhús, kvikmynda-
gerðarmenn eiga kvikmyndahús,
myndlistarmenn listasöfn og tón-
listarmenn tónlistarhús. Dansar-
ar og danshöfundar þurfa að gjöra
svo vel og pakka saman úr hrip-
leku, pínulitlu, gömlu bílaverk-
stæði og setja dót sitt í geymslu.“
Rithöfundurinn Sverrir Norland
velti fyrir sér framtíð íslensk-
unnar í ljósi frétta af hrakandi
bóksölu og engilsaxneskra aug-
lýsinga H&M á Íslandi í ljóðinu
Einræður markaðar sem hann
deildi á Facebook.
„Fær íslenskan vísan dauðadóm?
Deyðum við málsins glæður?
Margra alda máum út hljóm?
Markaðurinn ræður.“
Skoðar umræðu um hinsegin fólk á sjötta áratugnum Ásta Kristín Benediktsdótt-
ir vinnur að doktorsritgerð um verk Elías Mars, en til þess að skilja þau fannst henni hún þurfa
að kynna sér umræður um samkynhneigð á sjötta áratugnum. Mynd BEttina VaSS PhotograPhy
Sagður ala á kynvillu Á sjötta áratugnum va
r mikið pískrað um samkynhneigð sem sög
ð
var látin viðgangast innan Þjóðleikhússins
.