Fréttablaðið - 24.11.2017, Blaðsíða 74

Stórar spurningar
Eitt af því sem hefur komið upp í
umræðunni í menningarlegu tilliti
er hvaða áhrif þetta hefur á okkur
öll sem viðtakendur listar. Verður
þetta til þess að við endurmetum
verk ákveðinna listamanna sem
hafa orðið uppvísir að kynferðis-
legri áreitni eða jafnvel ofbeldi?
„Jú, eflaust hefur þetta áhrif á okkur
öll sem viðtakendur en þetta eru
flóknar spurningar. Er t.d. siðferðis-
lega rétt að njóta listar frá þeim sem
hafa gert eitthvað af sér og þá er ekki
endilega lykilatriði hvort það er
kynferðisbrot eða eitthvað annað?
Er viðkomandi kannski morðingi
eða þjófur? Eigum við að gera þá
kröfu að allir listamenn séu sið-
ferðislega hreinir?
Það er margt sem spilar þarna
inn í og eitt er hvort það hafi áhrif
á þeirra listsköpun og hvort verkið
verði verra fyrir vikið. Er listaverkið
mengað ef viðkomandi listamaður
er barnaperri? Er þá eitthvað slíkt
í listaverkinu og ég að menga mig
með því að skoða verkið? Hefur
hann brenglaðar hugmyndir sem
gera listaverkið verra? Er það mitt
áhyggjuefni?
En svo getum við líka tekið
ákveðna afstöðu sem neytendur
og ákveðið hvort við viljum styrkja
viðkomandi með því að kaupa
hans list. Sem neytendur erum við
alltaf að velja og hafna. Það er svona
praktísk leið að því að taka afstöðu.
Málið er að ef við höldum áfram að
fara á allar Woody Allen-myndir og
Polanski-myndir o.s.frv. þá erum við
að hjálpa þessum körlum að halda
völdum. Þeir geta þá haldið áfram
sinni hegðun eins og ekkert sé, sem
verður til þess að konum er áfram
haldið niðri. Fyrir vikið er fullt af
frábærum konum sem komast ekki
áfram.“
Klassískt vandamál
Aðspurð hvort vandlæting í sam-
félaginu sé orðin of mikil þá segir
Eyja Margrét erfitt að segja til um
slíkt. „Vandlæting er afar vandmeð-
farin. Maður þarf líka að hafa í huga
hvort maður er að taka ákvörðun
fyrir sig sjálfan eða að dæma aðra
eftir því hvaða ákvörðun þau taka.
Ætla ég að fordæma alla þá sem
horfa á Woody Allen-myndir? Segja
viðkomandi vera vonda manneskju
vegna þess að það er eitthvað sem
hún velur að gera. Þá er ég farin að
ganga ansi langt í vandlætingunni.
Kannski er einfaldlega nóg að
maður ákveði bara fyrir sjálfan sig
að sleppa því.“
Eyja Margrét segist vona að
umrædd bylting sé rétt að byrja.
„Það sem maður hræðist er að það
komi í þetta eitthvert bakslag. Það
þarf svo lítið til. En mér sýnist þetta
nú vera að þokast í rétt átt en auð-
vitað verður ekki alltaf sami kraftur
í þessu á hverjum degi. Það kemur
eitthvað upp og allir eru voða upp-
teknir af því og svo kemur eitthvað
annað. Það er alveg eðlilegt en ég
vona að þetta opni augu fólks fyrir
því því hvað sé viðunandi hegðun
og hvað ekki. Við stöndum alltaf
frammi fyrir þessu klassíska vanda-
máli að konum er ekki trúað og
bara blásið á það sem þær eru segja
með „æ, svona vertu ekki að þessu“
afgreiðslu. Þetta er í raun rót vand-
ans og ef okkur tekst að breyta þessu
þá ávinnst mikið.“
Málið er að ef við
hölduM áfraM að
fara á allar Woody allen-
Myndir og Polanski-Myndir
o.s.frv. þá eruM við að
hjálPa þessuM körluM að
halda völduM.Kynferðisleg áreitni og kynbundið ofbeldi er hvort tveggja eitt-hvað sem á sér stað í sömu menningu. Þetta snýst um að
karlar eru að undirstrika vald sitt
yfir konum, þó svo að vissulega
sé ofbeldið alvarlegri birtingar-
mynd en áreitnin,“ segir Eyja Mar-
grét Brynjarsdóttir heimspekingur
aðspurð hvort flot sé á merkingu
hugtaka í umfjöllun um byltingu
kvenna gegn kynferðislegu valdi og
ógnunum karla. Eyja Margrét bend-
ir á að karlmaður sem stundar kyn-
ferðislega áreitni gagnvart konum
sé auðvitað að sýna konum mikla
lítilsvirðingu.
„Slíkur maður er ekki líklegur til
þess að líta svo á að konur verð-
skuldi jafna meðferð í samfélag-
inu, eins og t.d. sömu laun, þannig
að þetta er viðhorf sem felur í sér
að líta ekki á konur sem fullgildar
manneskjur, þó svo að launamunur
sé auðvitað ekki það sama og áreitni
eða hvað þá ofbeldi. Ofbeldið er
alltaf alvarlegasta birtingarmynd-
in. Varðandi áreitnina þá held ég
að hreinlega allar konur hafi orðið
fyrir einhvers konar kynferðislegri
áreitni við alls konar aðstæður. Það
þarf ekki endilega að hafa verið í
vinnunni en alveg örugglega úti á
djamminu eða eitthvað slíkt. En
sem betur fer hafa ekki allar konur
orðið fyrir kynferðisofbeldi þó að
þær hafi verið ansi margar.“
Loksins er hlustað
Eitt af því sem hefur vakið eftirtekt
varðandi byltingu kvenna í þessum
efnum er hversu leiðandi heimur
lista og menningar virðist hafa
verið í umræðunni en síðan hafi
stjórnmálin og jafnvel fleiri geirar
fylgt á eftir. Eyja Margrét segir að
á því kunni að vera einfaldar skýr-
ingar. „Ef við horfum á t.d. „höfum
hátt“ byltinguna hér heima þá held
ég að það hafi ráðist af tilviljun að
Bergur Þór varð að andliti and-
stöðuhópsins vegna þess að það
var brotið gegn dóttur hans. Það var
fjölmennur hópur sem stóð þarna
að baki en Bergur Þór kannski tók
á sig að vera í forgrunni vegna þess
að hann er leikari og því vanur að
koma fram, kemur vel fyrir sig orði
og ræður vel við að vera í fjölmiðl-
um. Þá er ég alls ekki að gera lítið úr
frammistöðu Bergs Þórs í þessu máli
þar sem hann stóð sig mjög vel.
En þegar horft er til Weinsteins
og Hollywood og síðan sænsku
leikkvennanna þá verðum við að
hafa í huga að þetta er heimur sem
við erum vön að taka mikið eftir.
Heimur sem á greiðan aðgang
að fjölmiðlum og þar með okkur
almenningi sem er alltaf að fylgjast
með þessu fólki. Hins vegar hefur
t.d. verið talsverð umræða sem ég
hef verið að fylgjast með í sambandi
við kynferðislega áreitni í akademíu
og í hinum enskumælandi heim-
spekiheimi. Þar hafa verið að koma
upp mál á síðustu árum þar sem
þekktir málsmetandi heimspeking-
ar hafa orðið uppvísir að kynferðis-
legri áreitni og konur hafa einmitt
mikið verið að deila reynslusögum
af áreitni, bæði gömlum og nýjum.
Sem dæmi um þessa umræðu í aka-
demíunni má nefna mál sem hefur
verið í brennidepli síðan í sept-
ember þegar mótmæli hófust við
háskólann í Rochester í New York-
ríki í tilefni af því að háskólinn
vildi ekkert beita sér gegn málvís-
indamanninum Florian Jaeger sem
starfar þar við hugfræðideildina en
margir nemendur og samstarfskon-
ur frá ýmsum tímum hafa kvartað
undan áreitni hans. Núna í vikunni
skrifuðu svo hundruð prófessora í
Konum ekki trúað
og blásið á það sem þær segja
eyja Margrét Brynjarsdóttir heimspekingur segir að sú kvenna-
bylting sem nú á sér stað hafi átt sér langan aðdraganda og að
þessi umræða hefði aldrei getað átt sér stað fyrir tíu árum.
Eyja Margrét segir að það felist flóknar spurningar í viðhorfi okkar til listamanna sem hafa breytt rangt. FréttabLaðið/auðunn
Magnús
Guðmundsson
magnus@frettabladid.is
Bandaríkjunum undir áskorun um
að sniðganga skólann í því skyni að
þrýsta á aðgerðir í málinu. Þann-
ig að þessi umræða hefur vissulega
verið stígandi víða á síðustu árum.
Þetta sprettur úr jarðvegi sem
hefur verið að myndast á síðustu
árum og þetta er umræða sem hefði
aldrei getað átt sér stað fyrir tíu
árum. Auðvitað hefur verið hvíslað
bak við tjöldin en það hefur verið
sussað á það og ekki tekið mark á
því. En einhvern veginn hefur verið
að byggjast upp þannig andrúmsloft
að núna er farið að hlusta og taka
mark á umræðunni. Þetta er stóra
breytingin og hún er vonandi að
skila árangri.“
2 4 . n ó v e m b e r 2 0 1 7 F Ö S T U D A G U r56 m e n n i n G ∙ F r É T T A b L A ð i ð
menning
2
4
-1
1
-2
0
1
7
0
4
:2
7
F
B
1
0
4
s
_
P
0
8
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
7
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
1
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
3
1
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
E
5
0
-C
4
3
0
1
E
5
0
-C
2
F
4
1
E
5
0
-C
1
B
8
1
E
5
0
-C
0
7
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
B

F
B
1
0
4
s
_
2
3
_
1
1
_
2
0
1
C
M
Y
K