Morgunblaðið - Sunnudagur - 26.03.2017, Blaðsíða 32

TÍSKA
32 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26.3. 2017
Tískuhátíðin Reykjavík Fashion Festival hófst formlega á fimmtudag. Laugardagurinn
25. mars er síðasti sýningardagur en sýningarnar eru á milli klukkan 19 og 22 í Hörpu.
Þeir hönnuðir sem sýna á laugardaginn eru Another Creation, Inklaw og Aníta
Hirlekar. Hægt er að kaupa miða á harpa.is
Lokakvöld RFF
Fataiðnaðurinn er annar mestmengandi iðnaður í heiminum ídag, á eftir olíuiðnaðinum. Á
ári hverju eru framleiddir um 80
milljarðar af flíkum og í Bandaríkj-
unum einum saman rata um 13 millj-
ónir tonna af textíl í landfyllingar á
ári hverju.
Þetta eru afleiðingarnar af því flóði
af ódýrum fatnaði sem gengið hefur
yfir Vesturlönd síðastliðin 30 ár og er
hluti af neyslukerfi sem kallast „fast
fashion“ eða hraðtíska.
Á síðastliðnum 30 árum hafa orðið
gífurlegar breytingar á því hvernig
framleiðslu og dreifingu á fötum er
háttað. Á áttunda áratugnum færðist
framleiðsla á fötum að miklu leyti frá
Evrópu til Asíu þar sem ódýrt vinnu-
afl var að finna. Þetta leiddi til þess
að fatnaður varð ódýrari og til urðu
fyrirtæki sem í dag eru risar á fata-
markaðnum. Þessi fyrirtæki bera
mikla ábyrgð á hraðtískunni en ein af
afleiðingum hennar er hin svokallaða
„buy and throw“-menning sem felur í
sér að neytendur kaupa mikið magn
af ódýrum og lélegum fatnaði til þess
að nota í skamman tíma og henda svo.
Stórfyrirtæki eins og H&M, Zara
og Primark svo eitthvað sé nefnt hafa
spilað stórt hlutverk í að móta þessi
nýju neyslumunstur, ásamt okkur
neytendum, en þau bera ábyrgð á
framleiðslu á ódýrum og lélegum
fatnaði í fjarlægum löndum þar sem
réttindi og laun verkafólks eru nánast
engin og fólk starfar við ómann-
úðlegar aðstæður. Hraðtískan hefur
aftur á móti einnig haft þveröfug
áhrif á fyrirtæki sem leggja metnað í
framleiðslu sína og hönnuðir eins og
Gaultier og Viktor&Rolf hafa hætt
framleiðslu á svokölluðum „ready to
wear“ línum og einbeitt sér að há-
tískulínum þar sem fatnaður er að-
eins sérsaumaður á viðskiptavini með
áherslu á vandaða hönnun og hand-
verk.
Þau vandamál sem fataiðnaðurinn
stendur frammi fyrir eru mörg og
margþætt og það er útlit fyrir að það
verði stórar breytingar á framleiðslu,
dreifingu og neyslu á fatnaði í nán-
ustu framtíð. Hverjar þessar breyt-
ingar verða er ekki vitað en starfandi
fagfólk í iðnaðnum er sammála um að
núverandi kerfi framleiðslu og neyslu
á hinum ódýra hraðtískufatnaði sé
komið að þolmörkum sínum og að
breytingar á hugmyndafræði tísk-
unnar verði að eiga sér stað.
Við á fyrsta ári í fatahönnun við
Listaháskóla Íslands höfum verið að
kynna okkur vandamálin sem ógna
tískuiðnaðnum. Við lásum ótal grein-
ar, horfðum á viðtöl og heimildar-
myndir til að fá hugmyndir að lausn-
um. Auk þess ferðuðumst við til
Parísar með það fyrir sjónum að leita
svara við þeim fjölmörgu spurningum
sem tískuiðnaðurinn stendur frammi
fyrir. Í París tókum við viðtöl við
nokkra hönnuði sem eru starfandi í
faginu til þess að reyna að fá svör við
spurningum okkar um það hvað er að
fara að gerast næst í tísku, og hverjar
þessar yfirvofandi breytingar verði.
Saga iðnaðarins
Tískuiðnaðurinn varð fyrst til í Evr-
ópu en hefur í dag orðið að alþjóð-
legum iðnaði þar sem fatnaður er oft-
ar en ekki hannaður í einu landi,
framleiddur annars staðar og síðan
dreift um allan heim til verslana.
Þessi iðnaður veltir mörgum millj-
örðum á ári hverju. Hægt er að gera
greinarmun á tveimur mismunandi
nálgunum og hugmyndafræði í tísku-
heiminum, hátísku og hönnunarvöru
annars vegar og hins vegar ódýrari
fjöldaframleiddri vöru eða hraðtísku.
Hátískan og hönnunarvaran er oftar
en ekki framleidd í Evrópu og er mun
dýrari vara en sú sem framleidd er í
Asíu.
Hraðtíska er álitin stærsta og
veigamesta vandamál sem tískuiðn-
aðurinn stendur frammi fyrir í dag.
Hugtakið vísar í það hvernig fram-
leiðslu og dreifingu á fatnaði er hátt-
að. Þau fyrirtæki sem iðka slíka fram-
leiðsluhætti eru þekkt fyrir að stela
hugmyndum frá þeim fyrirtækjum
sem leggja metnað í framsækna
hönnun. Slík hönnun er oft endur-
framleidd innan lagalegra marka af
fjöldaframleiðslufyrirtækjum sem
nota upprunalegu hönnunina
með örfáum breytingum og selja
í verslunum sínum löngu áður en
upprunalega varan fer í sölu.
Þessar verslanir hafa það að
markmiði að gera al-
menningi kleift að
kaupa nýjustu
tískuna strax á
eins lágu verði og
hægt er.
Þetta lága
verð á fjölda-
framleiddum
hönnunar-
vörum hefur
haft þær af-
leiðingar að
fólk vill ekki lengur
eyða háum upphæðum í gæðavöru
sem endist lengur og er framleidd við
tískublöðunum við hliðina á auglýs-
ingum eins og Louis Vuitton og YSL
og að mörgu leyti hefur hugmyndin
um hvað gæði séu og af hverju við
ættum að borga fyrir þau, skolast til
og orðið óskýr.
Um þessar mundir auglýsir Pri-
mark kjól sem líkist hönnun Vogue.
Primark-kjóllinn kostar 10 pund og
lítur út á mynd ekki ósvipað og kjólar
frá fyrirtækjum sem búa til metn-
aðarfulla gæðahönnun. En hvernig
getur kjóll kostað 10 pund? Hvernig
er hægt að búa til hráefni, spinna
þráð, vefa efni, hanna, sníða og sauma
kjól fyrir þetta verð? Það er augljóst
mál að það eru einhverjir þarna sem
ekki fá greitt fyrir sína vinnu. Þetta
lága verð er aðeins tilkomið
vegna þess að hraðtíska er
framleidd af þrælum í lönd-
um þar sem vinnulöggjöf er
nánast ekki til.
Föt verða rusl
Lágt verð á fatnaði
hefur haft þau
áhrif að fólk ber
ekki lengur virð-
ingu fyrir fötum.
Ónefndur blaða-
maður sem fjallar
mikið um þessi mál
varð vitni að því
þegar ung stúlka
gekk út úr stórri fata-
verslun með þó-
nokkra pappírspoka
fulla af fötum. Það var
grenjandi rigning á
meðan hún beið eftir
strætó og einn pokinn
rifnaði. Stelpan skildi
flíkurnar og rifna pokann
eftir á jörðinni þegar
strætó kom. Flíkur sem
hún var nýbúin að kaupa
voru strax orðnar að rusli.
Magnið af nýjum fötum sem
almenningur kaupir og hendir á
hverju ári hefur aukist gífurlega. Í
Bandaríkjunum einum saman hefur
árlegt magn af rusli farið úr sjö millj-
ón tonnum upp í 20 milljón tonn á síð-
ustu 20 árum. Það eru 36 kíló á mann
á ári af textílúrgangi!
Fyrir 60 árum keypti fólk um það
bil 25 flíkur á ári hverju. Það má ætla
að fólk hafi leitt hugann frekar að
þeim fötum sem það keypti á þessum
tíma en nú enda hafa fatakaup al-
mennings þrefaldast síðan þá.
7.500 krónur í mánaðarlaun
Í kringum 80% af fataframleiðslu
dagsins í dag fara fram í verk-
smiðjum í Bangladesh, en þar starfa
fjórar milljónir manna við fataiðnað
sem er helsta útflutningsvara lands-
ins. Fólksfjöldinn er mikill og tæki-
færin fá svo margir sækjast eftir
vinnu í verksmiðjunum. En starfs-
menn verksmiðjanna þurfa að sætta
sig við töluvert langa vinnudaga,
slæman aðbúnað og neyðast til að
vinna yfirvinnu við skert starfs-
öryggi. Lágmarkslaunin í Bangla-
desh eru í kringum 13.700 krónur á
mánuði en almennt verkafólk í verk-
smiðjunum þénar mun minna, eða um
7.500 krónur á mánuði.
Rana Plaza var verksmiðja sem
framleiddi fatnað fyrir fyrirtæki á
borð við Primark, Benetton, Walmart
og fleiri. Þar unnu um 3.700 manns og
meirihluti starfsmanna var ungar
konur á aldrinum 18-25 ára. Árið 2013
höfðu margir þessara starfsmanna
reynt að benda verkstjórum og yf-
irmönnum á sprungur í hrörlegri
byggingunni en enginn hlustaði. Hinn
24. apríl sama ár hrundi byggingin
með þeim afleiðingum að 1.130 manns
dóu og 2.500 manns slösuðust. Þessar
ódýru og óvönduðu flíkur sem við
teljum okkur þurfa kosta raunveru-
leg mannslíf.
Hver einasta gerviefnaflík
er enn til
Textílframleiðsla í heiminum hefur
gífurleg áhrif á umhverfið og náttúr-
una. Framleiðsluferlið sem felst í því
að rækta bómullina, uppskera, spinna
og vefa getur verið mjög mengandi
ferli. En það er ekki bara mengunin í
andrúmsloftinu heldur þarf í kringum
11.000 lítra af vatni til þess að vinna
bómull í eitt par af gallabuxum. Yfir
8.000 efni eru notuð til þess að breyta
þessari hráu auðlind í fatnað, með eit-
urefnum við ræktun, litunarefnum og
öðrum efnablöndum sem notaðar eru
til þess að fullgera áferð á flíkinni.
Hættur hrað-
tískunnar
Við höfum öll gengið inn í margar ólíkar fata-
verslanir og séð fjöldann allan af flíkum sem bíða
þess að vera keyptar. En hvaðan kom allur þessi
fatnaður? Hver bjó hann til? Hvaða leið hefur
þessi varningur ferðast? Hvað verður svo um
hann eftir að hann hefur þjónað tilgangi okkar?
Lágt verð á tísku-
fatnaði er tilkomið
vegna þess að hrað-
tíska er framleidd af
þrælum í löndum þar
sem vinnulöggjöf er
nánast ekki til.
AFP
góðar aðstæður. Fatnaðurinn er orð-
inn svo óraunverulega ódýr að öll
grunngildi tísku, gæði í efnum og gott
handverk, hafa verið gengisfelld. Föt-
in eiga ekki að endast lengi, heldur
aðeins rétt á meðan þau eru í tísku.
Þetta mikla framboð af ódýrum tísku-
fatnaði hefur haft þau áhrif að fólk er
hætt að átta sig á því hvar gæðin í
fatnaði liggja og gildi hönnunar og
vandaðs handverks er hætt að skipta
máli. Fjöldaframleiðslufyrirtækin
auglýsa svo fatnað sinn í fínustu
Verkafólk við fatasaum í
verksmiðju í Bangladesh.
Aðbúnaður er oftar en ekki
skammarlegur og launin lág.