Morgunblaðið - Sunnudagur - 26.03.2017, Blaðsíða 2

Í FÓKUS
2 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26.3. 2017
Ritstjórn
Árni Matthíasson arnim@mbl.is Ásdís Ásgeirsdóttir asdis@mbl.is Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is Inga Rún Sigurðardóttir ingarun@mbl.is Júlía Margrét Alexandersdóttir julia@mbl.is Orri Páll Ormarsson
orri@mbl.is Sigurborg Selma Karlsdóttir sigurborg@mbl.is Silja Björk Huldudóttir silja@mbl.is Skapti Hallgrímsson skapti@mbl.is
Ég get ekki að því gert en mér þykir orðið „orðræða“ alltaf jafnskondið.Ég meina, hefur þú, lesandi góður, einhvern tíma heyrt um ræðu ánorða? Líklega ekki. Sú ræða yrði í öllu falli fremur tilþrifalítil.
Ég veit mætavel að orðið stendur á gömlum merg og er gott og gilt í ís-
lensku máli. Á Vísindavefnum skilgreinir Guðrún Kvaran prófessor „orð-
ræðu“ með eftirfarandi hætti: „Orðið orðræða merkir ‘tal, samræða, um-
ræða’ og nær yfir máleiningu sem er stærri en setning. Þar getur verið um að
ræða til dæmis fyrirlestur eða ræðu, hugleiðingar í töluðu máli eða rituðu og
spjall eða samtal um eitthvert efni.“
Gott og vel. En er „orðræða“ samt ekki ofhlaðið orð? Dytti okkur til dæmis
í hug að nota orðið „akstursbifreið“ yfir bíl? Blasir ekki við að bifreið er notuð
til aksturs? Nú eða „áhorfssjónvarp“? Flestum er ljóst að sjónvarp er hannað
til að horft sé á það.
Sumt er þó líklega komið í hring; eins og „talsími“. Lengi vel þurftum við
ekki á því gamla orði að halda, „sími“ dugði, enda var téð tæki einkum til þess
fallið að tala í það. Nú á tímum, þeg-
ar fólk gerir allt mögulegt annað við
símana sína, er upplagt að nota orðið
„talsími“ um síma sem eingöngu er
hægt að tala í. Fyrirfinnist þeir þá
lengur.
Fleiri orð eru ofhlaðin, eins og til
dæmis „valkostur“, sem merkir það
sama og „val“ og „kostur“.
Svo eru það tvítekningarnar, eins
og „oft og tíðum“, sem merkir auð-
vitað bara „oft og oft“. Sumir segja
reyndar „oft á tíðum“, og fá stund-
um skömm í hattinn frá málvönd-
unarsinnum, þar sem ekki er eins
löng hefð fyrir því sambandi en bæði hafa þau þó unnið sér þegnrétt í málinu.
Kannski þykir okkur Íslendingum bara gaman að skreyta mál okkar og
gera það myndrænt. Við notum til dæmis orðið „skriðdreki“ yfir hern-
aðartæki sem enskumælandi fólk kallar einfaldlega „tank“ en ekki „crawling
dragon“.
Þá eiga fáar þjóðir mergjaðri orð um snjó; hundslappadrífa, kafalds-
hjastur, snjóbörlingur og skafkafald eru þar á meðal. Sérlega vandað orð,
skafkafald!
Orðið bifreið kom snemma inn í íslenskt mál, eftir að slík tæki námu hér
fyrst land, en Alþingi samþykkti hins vegar að hafna því en taka þess í stað
upp orðið „sjálfrenningur“. Af einhverjum óskiljanlegum ástæðum festist
það ekki í málinu. Af öðrum tillögum sem komu fram snemma á seinustu öld
má nefna „þeysivagn“, „þeysir“, „sjálfrennireið“ og „skellireið“.
Það hefur verið lífleg orðræða – í eiginlegri merkingu þess orðs. Þarna var
jú verið að ræða um tiltekið orð.
Bifreið, þeysivagn,
sjálfrennireið eða
skellireið?
Morgunblaðið/Jim Smart
Ræða án orða
Pistill
Orri Páll
Ormarsson
orri@mbl.is
’Dytti okkur til dæmisí hug að nota orðið„akstursbifreið“ yfir bíl?Blasir ekki við að bifreið
er notuð til aksturs? Nú
eða „áhorfssjónvarp“?
Fanný Jónmundsdóttir
Ég get ekki fylgst með því. Mér
þykir allt of vænt um hann til að sjá
hann verða særðan.
SPURNING
DAGSINS
Fylgist þú
með Gunn-
ari Nelson
og hans
bardögum?
Sigurður B. Benediktsson
Já, þetta er útrás fyrir Íslendinga
sem hafa áhuga á þessu og gaman að
horfa á þetta.
Morgunblaðið/Ásdís
Marta María Arnarsdóttir
Voðalega lítið. Mér finnst þetta svo
gróf íþrótt að ég þoli ekki að horfa á
það.
Vilhjálmur Vilhjálmsson
Já, það geri ég mikið. Ég er mikill
aðdáandi.
Ritstjóri Davíð Oddsson
Ritstjóri og framkvæmdastjóri Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri Karl Blöndal
Umsjón
Eyrún Magnúsdóttir,
eyrun@mbl.is
Prentun
Landsprent ehf.
Hádegismóum 2,
110 Reykjavík.
Sími 5691100
Útgáfufélag
Árvakur hf.,
Reykjavík.
Hvernig þættir eru Framapot og fyrir
hverja? Þetta eru þættir sem fjalla í grófum dráttum um
menntun, menntahroka og fordóma í samfélaginu. Við
lögðum af stað í þetta ferðalag þegar við vorum sjálfar
týndar í von um að vinda ofan af fordómum sem við fund-
um fyrir í samfélaginu og hjá okkur sjálfum. Þetta eru
svona viðtals-heimild-
arþættir þar sem við skoð-
um mismunandi
starfsstéttir
og leiðir
að
þeim og möguleika að loknu námi. Þættirnir eru fyrir alla
sem eru og hafa verið í þessum hugleiðingum.
Hvernig kviknaði hugmyndin af þáttunum?
Hugmyndin kviknaði fyrir þremur árum þegar við vorum
að vinna saman á veitingastað. Við vorum frekar týndar af
því við fundum að við vorum ekki á þeim stað sem við vild-
um vera á í lífinu. Við höfðum báðar fengið hafnanir úr
skólum og fannst erfitt að vita hvað við vildum læra. Við
vorum í sumarvinnunni okkar og leið hvorugri neitt rosa-
lega vel. Við vildum búa okkur til eitthvað verkefni sem
við hefðum áhuga á og fengum þá hugmynd að þessum
þáttum og gerðumst svo djarfar að hringja í Saga film
þrátt fyrir að hafa hvorugar verið nokkuð í sjónvarpi
áður og kynna hugmyndina fyrir þeim. Við vissum að
það voru miklu fleiri en bara við tvær sem upplifðu
sig týnd og ekki með framtíðina á hreinu.
Nú er margt ungt fólk sem veit
ekki hvert það stefnir, komið
þið með lausnina? Ekki lausnina,
nei. Við erum meira að pota í fordómana
sem við höfum og velta fyrir okkur á
hvaða forsendum okkur finnst þetta
nám betra en annað.
Hvert stefnið þið sjálfar? Við
áttuðum okkur á því í öllu þessu ferli að
það að ákveða eitthvað núna er alls
engin lokaákvörðun. Það eina sem við
getum gert eins og er er að fylgja því sem
okkur langar að gera í dag. Við höfðum
allavega mjög gaman af því að gera þessa
þætti og sjáum svo hvað setur, vitum það ekki
ennþá.
Eruð þið sjálfar með allt á hreinu? Alls
ekki. Og það er svo frábært að sjá að það eru ekkert
allir aðrir með allt á hreinu. Við bara missum okkur í
samanburði og samkeppni sérstaklega núna með
samfélagsmiðla og allt í kringum okkur. Það er bara
frábært að vera leitandi. Þá lærir maður svo margt.
Hvað er síðan í vændum hjá ykkur?
Við erum að vinna í Reykjavíkurdætrasýningunni sem
verður frumsýnd 5. maí í Borgarleikhúsinu. Við verðum
líka aðeins á faraldsfæti með hljómsveitinni í sumar.
Sara er annars í fullu námi á sviðshöfundabraut í
LHÍ og mun fljúga hjá Icelandair í sumarfríinu.
Steiney sýnir spuna í Þjóðleikhúskjallaranum
með Improv Ísland, veislustýrir og fer með
ferðamenn inn í Langjökul.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
SIGURLAUG SARA GUNNARSDÓTTIR OG
STEINEY SKÚLADÓTTIR SITUR FYRIR SVÖRUM
Frábært að vera leitandi
SITJA
Forsíðumyndina tók
Golli
Framapot er ný þáttaröð sem hefur
göngu sína á RÚV, fimmtudaginn
30. mars kl. 20:05. Þar kynnast þær
Steiney Skúladóttir og Sigurlaug
Sara Gunnarsdóttir því hvaða nám
og störf standa ungu fólki til boða.