Læknablaðið - 01.03.2017, Blaðsíða 7

LÆKNAblaðið 2017/103 115
R I T S T J Ó R N A R G R E I N
Frá því að ég fór að fylgjast náið með heilbrigðismálum, árið 2002,
hefur svarið sennilega alltaf verið já. Ég man ekki eftir umræðunni
öðru vísi en að það sé alltaf eitthvað að. Eitthvað sem má bæta. En
sennilega þarf það ekki að koma á óvart. Viðfangsefnin á sviðinu
eru ærin og kröfurnar sem gerðar eru aukast frá einum tíma til
annars. Það þarf ekki nema litla umhugsun til að átta sig á að það
er nánast innbyggt í kerfið að það kallar á aukna fjármuni frá ári
til árs. Aukinn heilbrigðiskostnaður er að sumu leyti ákveðið lúx-
usvandamál því við sjálf aukum kröfurnar eftir því sem tækninni
fleygir fram og velmegunin verður meiri. Hvers kyns lífsstílssjúk-
dómar, til dæmis sykursýki, offita og fleira, auka álag á kerfið.
Sums staðar eru þjóðir sem heild að eldast. Fólk lifir lengur og ger-
ir meiri kröfur en áður var til lífsgæða fram á efri ár. Framþróun í
framleiðslu lyfja og tækja er dýr og kallar á aukið fjármagn. Þegar
við heyrum af nýjum lyfjum og tækjum viljum við fá aðgang strax.
Við viljum betri aðbúnað sjúklinga og starfsmanna. Þetta viljum
við allt og þetta kostar.
En hvað er til ráða? Eigum við að reyna að gera sem minnst og
búa við lítið breytt ástand til næstu 15 ára? Eigum við kannski að
banna eða minnka einkarekstur í kerfinu? Eða eigum við kannski
að auka hann? Eða gera eitthvað annað? Eigum við kannski að
minnka Landspítala aftur? Opna nýjan Borgarspítala og nýtt
Landakot? Eða eigum við kannski að „sleppa þessu lausu“ og láta
kerfið sjálft um að þróa sig án stefnumótunar og íhlutunar? Sumir
hafa haldið því fram að það sé besta lausnin. Að minnsta kosti
væri rétt að halda pólitískum stefnumótendum sem lengst frá. Þeir
hafi hvort sem er ekki skilað of góðu verki hingað til. Á það hefur
verið bent að ein ástæða þess að Hollendingar hafa allt frá árinu
2006 setið í toppsæti „Euro Health Consumer Index“ listans, sé sú
að í Hollandi spili heilbrigðisstarfsfólk og samtök sjúklinga mun
stærra hlutverk við stefnumótunina en á sér stað annars staðar í
Evrópu.
Í Hollandi fór fram yfirveguð og vönduð stefnumótunarvinna
áður en Hollendingar réðust í kerfisbreytingar hjá sér sem tóku
gildi árið 2006. Fram að þeim tíma fannst þeim nálgun þeirra með
því að byggja þjónustuframboðið á miðlægum ákvörðunum ekki
skila nægilega góðum árangri. Þótt þeim tækist að halda heil-
brigðiskostnaði niðri til margra ára þá fannst þeim lítil samsvörun
í framboði og eftirspurn, ófullnægjandi samhæfing í kerfinu, tak-
markað val sjúklinga og skortur á hvötum til að auka framleiðni.
Í stuttu máli færðu Hollendingar heilbrigðistrygginguna frá
ríkinu og til tryggingarfélaganna. Þetta gerðu þeir með því að setja
skýran lagaramma um málaflokkinn þannig að í raun breytti þessi
tilfærsla engu í réttindum sjúklinga. Það sem þeir náðu hins vegar
fram var samkeppni á milli tryggingarfélaga sem keppast við
að ná sem bestum samningum við veitendur þjónustunnar sem
byggist bæði á gæðum og verði. Fyrir tryggingarfélögin skiptir
engu máli hvort þjónustuveitandinn er einkarekinn eða rekinn af
almannafé. Hagsmunirnir sem þeim ber að verja eru alltaf hags-
munir sjúklinganna. Sá sem veitir bestu þjónustuna fyrir besta
verðið er valinn. Þetta veitir ríkinu fullkomið frelsi til að ákveða
sjálft hvaða þjónustu það vill veita þegnum sínum. Það býr hins
vegar alltaf við aðhald frá einkageiranum þannig að ef einkageir-
inn getur boðið jafngóða eða betri þjónustu á lægra verði er samið
við einkaaðilann. Annars er það einkaaðilinn sem verður undir í
samkeppninni.
Það má vel sjá fyrir sér að hér á landi sé hægt að fara svipaða
leið. Það þarf einfaldlega að skoða vandlega og af yfirvegun hvað
geti mögulega hentað og ekki er víst að öllum hugnist leið Hol-
lendinga að færa sjúkratrygginguna til tryggingarfélaga á mark-
aði. Það má vel hugsa sér að hér á landi yrði það hlutverk Sjúkra-
trygginga Íslands að sjá alfarið um að kaupa þjónustuna. Veitendur
þjónustunnar geta þá verið hvort heldur sem er hið opinbera eða
einkaaðilar.
Þegar kostir og gallar einkarekinna lausna eru ræddir er sjálf-
sagt að það sé gert á opinskáan hátt og öllum steinum velt við. Það
gerðu Hollendingar og tóku sér góðan tíma. Úr því að þeim tókst
jafn vel upp og raun ber vitni gæti verið full ástæða til að skoða vel
aðferðafræði þeirra. Það er eðlilegt að það sé rætt hvort einkarek-
in þjónustu geti mögulega haft neikvæð áhrif á þjónustuframboð
þess opinbera. Hvort heldur um er að ræða einstakar sérhæfðar
sérgreinar, mögulegan mönnunarvanda þess opinbera og svo
framvegis. Þessi umræða verður hins vegar alltaf erfið og bjöguð
ef hún getur ekki farið fram undir öðrum formerkjum en þeim
að talsmönnum einkareksturs séu gerðar upp skoðanir og jafnvel
annarlegar hvatir. Það er nefnilega til í alvörunni fólk sem heldur
að hægt sé að bæta íslenska heilbrigðiskerfið með því „að gera eitt-
hvað annað“ – og að þetta annað geti verið einkareknar lausnir.
Er hægt að bæta íslenska heilbrigðiskerfið?
Gunnar Ármannsson
lögmaður og fyrrum framkvæmdastjóri
Læknafélags Íslands
gunnar@vhe.is
Is there room for improvement in the Icelandic health care system?

Gunnar Ármannsson
law degree and an MBA degree from the University of Iceland.
From 2002-2009 he served as the CEO of the Medical Association of
Iceland.
https://doi.org/10.17992/lbl.2017.03.123
Snorragötu 3b • 580 Siglufirði • Sími 461-7730 • siglohotel@siglohotel.is • www.siglohotel.is
Láttu fara vel um þig og þína á Sigló Hótel.
Góður matur og drykkir, notalegt andrúmsloft, heitur pottur og gufa
ásamt úrvali afþreyingar sem passar hverjum hóp.
Í GÓÐRA VINA HÓP
á Sigló