Fréttatíminn - 11.03.2017, Page 12

EINELTI
VANDAMÁL
SAMFÉLAGSINS
12 | FRÉTTATÍMINN | LAUGARDAGUR 11. MARS 2017
Vanda Sigurgeirsdóttir hefur
sérhæft sig í jákvæðum forvörnum
gegn einelti og leggur áherslu á
vináttu og samvinnu. Að koma í
veg fyrir að einelti hefjist með því
að hefja forvarnir snemma.
Einelti er vandamál alls hópsins. Það
er ekki bara vandamál þeirra sem
verða fyrir því eða beita því, þetta
snýr að öllum hópnum. Það eru allir
með eitthvert hlutverk, líka þeir sem
eru bara að horfa á, þeir viðhalda
ástandinu ef þeir grípa ekki inn í.
Þegar maður er að leysa úr einelti þá
þarf bæði að vera með inngrip sem
snýr að einstaklingnum og öllum
hópnum,” segir Vanda Sigurgeirs-
dóttir, lektor í tómstunda- og félags-
málafræði við mennta-vísindasvið
Háskóla Íslands, sem hefur sérhæft
sig í forvörnum gegn einelti, bæði
í leik- og grunnskólum. Vanda hef-
ur rætt við fjölda þolenda eineltis í
vinnu sinni og flestir eru þeir sam-
mála um að það hefði þurft að vinna
meira með gerendum til að ná ár-
angri í að uppræta eineltið. Er þetta
einnig rauði þráðurinn í frásögnum
viðmælenda Fréttatímans sem allir
eiga það sameiginlegt að hafa upp-
lifað alvarlegt einelti í grunnskóla.
„Það er oft of lítil vinna í of
skamman tíma. Það er kannski talað
við gerendur einu sinni eða tvisvar.
Það þarf að vinna með það og vinna
þangað til hegðuninni er hætt. Það
getur alveg tekið marga mánuði en
það má ekki gefast upp,“ segir Vanda
Þessar upplýsingar, og ýmsar
fleiri frá þolendum, nýtir hún þegar
hún fer inn í skólana með fyrir-
lestra og ráðgjöf. En forvarnarvinna
hennar gengur aðallega út á að
styðja við, styrkja og hjálpa einstak-
lingum, þolendum jafnt sem ger-
endum og á sama tíma vinna með
hópinn sem eina heild. “Þá er ver-
ið að vinna með vináttu, samskipti
og umburðarlyndi og búa til góðan
anda í hópnum. Það er nefnilega
ekki einelti í öllum hópnum. Það
er mikilvægt að höfða til krakka
og fá þá til að taka ákvörðun um að
leggja ekki í einelti. Því ef það eru
ekki gerendur þá er ekkert einelti,”
útskýrir Vanda.
„Í stórum hluta af mínum forvörn-
um er ég ekki að tala beint um ein-
elti. Mér finnst að sjálfsögðu mik-
ilvægt að allir viti hvað það er, en
mínar forvarnir eru meira á já-
kvæðu nótunum og ganga út á að
efla samkennd og ýta undir góð sam-
skipti. Ég hef tröllatrú á því að það
virki að gera þetta þannig.“
Gerendatilburðir í leikskóla
Vanda segir mikilvægt að grípa
snemma inn í ef börn sýna gerenda-
tilburði og þá er það hlutverk fag-
fólks að vera vakandi fyrir ákveðnu
hegðunarmynstri. Það er svo mikil-
vægt að byrja að vinna með krakka
eins fljótt og hægt er, strax í leikskól-
um. Það er ekki bara mín skoðun
heldur eru rannsóknir sem sýna
fram á mikilvægi þess.“
Slíkt forvarnarstarf er nú þegar
hafið í mörgum leikskólum hér
á landi. Á vegum Barnaheilla er
til að mynda í gangi forvarnar-
verkefni sem heitir Vinátta, en
Vanda hefur sjálf líka verið að þróa
forvarnarvinnu sem notuð er á
nokkrum leikskólum. „Rannsókn-
ir sýna fram á það og leikskóla-
kennarar segja það líka að það er
oft hægt að finna krakka sem eru
í áhættuhópi. Hóphegðun byrjar
svo snemma en hún er ekki orðin
alveg föst í leikskóla.“ Þegar Vanda
talar um að finna krakka sem eru í
áhættuhópi á hún bæði við mögu-
lega þolendur og gerendur. „Þetta
eru auðvitað ekki einsleitir hópar.
Það er ekki hægt að segja að þolend-
ur séu svona og gerendur hinsegin,
en það eru ákveðin hættumerki.
Gerendahegðun, eins og árásar-
girni, undirferli og stjórnsemi, er
eitthvað sem er hægt að sjá strax á
leikskóla. Það er því frábært tæki-
færi fyrir bæði fagfólk og foreldra að
byrja að vinna með þetta snemma.
Hver vill það ekki? Ef barnið manns
er að sýna hegðun í þá átt að meiða
og vera vont við önnur börn, þá vill
maður alltaf breyta því.“
Vanda segir vel hægt að grípa
inn í neikvæða hegðun einstak-
linga svona snemma á lífsleiðinni
og stýra henni til betri vegar. „Þetta
eru bara börn og þó þau sýni nei-
kvæða hegðun og það er vel hægt að
vinna með það. Því fyrr því betra. Ef
einelti nær að fara af stað þá getur
það orðið mjög flókið. Það er nefni-
lega engin uppskrift að einelti. Þetta
eru erfið mál og miklar tilfinningar í
spilinu. Mín skoðun er því sú að tíma
okkar sé vel varið í að gera allt sem
í okkar valdi stendur í að hindra að
einelti fari af stað. Aðallega út frá
líðaninni séð, en það er líka hægt
að umreikna þetta í peninga. Eitt
eineltismál kostar peningalega séð
mjög mikið þó að mér finnist það
vera algjört smáatriði. En þegar rík-
ið og sveitarfélögin eru að ákveða í
hvað á að setja peningana þá borga
forvarnir sig margfalt til baka.“
Reiknaðu með
að einelti sé til
staðar og leitaðu
Talað við
gerendur en
ekkert gerist
Bernharð Máni
Snædal, 13
ára, og móðir
hans, Natalía
Ósk Ríkarðs-
dóttir Snædal
lýstu upplifun
sinni af einelti
í hans garð í
Fréttatímanum
fyrir skömmu.
Upplifun þeirra
er sú að máli
hans sé sópað
undir teppi í skólanum og honum
er sagt að passa sína hegðun. Máni
er einhverfur, greindur með ADD
og kvíðaröskun, og er því öðruvísi,
eins og þau orða það sjálf. Þegar
hann kom svo út úr skápnum á síð-
asta ári jókst eineltið til muna.
„Við höfum stanslaust reynt
að uppræta þetta en það hefur
gengið illa. Honum er bara sagt að
passa sig. Að hann eigi að passa
hvernig hann hagar sér og kemur
fyrir. Stundum langar hann að vera
málaður en honum er bent á að
það sé kannski betra að sleppa því.
Hann fær þær leiðbeiningar frá
skólastarfsfólki. Honum er ráðlagt
að stuða ekki krakkana,“ sagði
Natalía í viðtalinu. „Það hefur verið
talað við þessa drengi en það ger-
ist ekki neitt og þeir halda áfram,”
bætti Máni við.
frettatiminn.is
ritstjorn@frettatiminn.is
auglysingar@frettatiminn.is
16. tölublað
8. árgangur
Laugardagur 25.02.2017
Bernharð Máni Snædal er litríkur og skemmtilegur þrettán ára strákur,
stundum með bleikt hár, stundum með gloss eða maskara. Hann er
einhverfur og með kvíðaröskun og ákvað ungur að koma út úr skápnum.
Mér er skítsama
hvað þeir seg ja
8
14
28 26
Heildarþjónusta
í ræstingum húsfélaga
S. 555 - 6855
HUSFELAG.IS
womensecret.com
Smáralind 2. hæð S: 519 3020
FRÍSKLEGT OG
LÉTTKRYDDAÐ
Hægri-
sinnaðasti
ráðherrann
Nærmynd
af Sigríði Á.
Andersen
Vil bara gera það
sem ég hræðist
Sigríður Lárusdóttir
kafar dýpra

Mynd | Hari
38
Datt í það og
skipti um nafn
Alice Brown heitir
nú Aðalheiður Eyvör
20
Lögfræðingur
á flótta
Heba Aljaraki vill
fá að lifa í friði
12
Fjórða bylgja
femínisma er
stéttabarátta
Forsíða blaðsins
25. febrúar.
Samstarf foreldra skiptir öllu máli
Það er margt gott gert til að sporna
við eineltismálum í skólum lands-
ins, að sögn Vöndu, en hún bendir á
að yfirleitt séu ekki sagðar fréttir af
því sem vel gengur. „Það er verið að
stoppa eineltismál út um allt land en
oft er sú mynd dregin upp að ekkert
sé gert. Sem er alls ekki rétt. Ég hitti
skólafólk á hverjum degi sem leggur
hjarta og sál í þá vinnu að börnunum
líði vel. Það er verið að vinna mikið
af fínu starfi en það tekst auðvitað
ekki alltaf og að hluta til er það af því
að þessi mál eru flókin, en stundum
af því foreldrarnir eru ekki til í sam-
starf. Þetta gengur langbest þegar
foreldrarnir eru til í samstarf.“
Vanda hefur rætt við kennara
í rýnihópum og þar hefur komið
skýrt fram að það gengur best að
uppræta einelti ef samstarfið við
foreldra er gott. Það virðist skipta
mestu máli. „Þegar illa gengur er
samstarfið yfirleitt ekki nógu gott.
Ég vil ekki draga úr ábyrgð skólans
en einelti er ekki vandamál grunn-
skólans eingöngu. Ábyrgð foreldra
er heilmikil og foreldrar geta gert
það að verkum að það er hægt að
leysa svona mál mjög hratt.“
„Það er mjög mikilvægt að þú far-
ir ekki í vörn ef þú færð símtal um
að það sé grunur um að barnið þitt
sé að leggja í einelti. Það er betra að
líta á það sem tækifæri til að breyta
hegðun barnsins þíns. Þetta er erfitt
símtal að fá en ég segi alltaf við for-
eldra að þeir eigi í hjarta sínu að
vera þakklátir, því þetta er tæki-
færi. Það vill enginn að barnið sitt
láti svona. Svo fer maður í það að
breyta þessari hegðun með skólan-
um. Ef foreldrar gera það ekki, fara
í vörn eða verja hegðunina, þá eru
þeir að samþykkja hana. Þá ertu
að segja barninu að halda endilega
áfram. Við sem foreldrar verðum að
átta okkur á að það eru skilaboðin
og það er ekki gott fyrir börnin að
komast upp með hegðunina. Fyrir
utan þá sem fyrir þeim verða þá er
þetta líka vont fyrir þau sjálf.“
Gerist undir yfirborðinu
Í mörgum skólum hér á landi er
unnið samkvæmt svokallaðri
Olweusaráætlun, sem margir kann-
ast eflaust við, til að uppræta ein-
elti. Aðspurð hvort það sé hin eina
rétta áætlun segir Vanda: „Það er
ein af mörgum áætlunum sem er
til. Hún er gagnreynd, það er búið
að rannsaka hana og búið að sýna
fram á að það er hægt að ná árangri
með henni, en KiVa er líka þannig
aðferð.” Vanda vísar þar til finnskr-
ar eineltisáætlunar sem sem kynnt
var á ráðstefnunni Einelti - leið-
ir til lausna, sem fór fram í síðustu
viku, en hún gengur út á svipaðar
hugmyndir og þær sem Vanda tal-
ar fyrir.
„Það er mikilvægt að við séum að
beita aðferðum sem skila árangri.
Fyrirlesarinn frá Finnlandi, Sanna
Herkama, notaði myndlíkingu um
ryksuguna Hoover. Það er eitt að
vera með rosa góða ryksugu en
hún gagnast lítið ef hún alltaf inn í
skáp. Það þarf að taka hana reglu-
lega fram. Þetta er í anda þess sem
ég hef talað um. Það er frábært að
vera með góða áætlun en það þarf
að nota hana. Viðhorf fullorðna
fólksins skiptir rosalega miklu máli,
að við trúum því af öllu hjarta að
þetta sé eitthvað sem við verðum að
berjast á móti. Þú getur verið með
bestu eineltisáætlun í heimi en samt
bullandi einelti, ef fullorðna fólkið
er ekki að standa sig. Alltaf með
Hooverinn inni í skáp.
Ég er svolítið að fara út í skólana
og spyrja hvað er það sem við erum
að klikka á og hvað þurfum við að
gera betur. Við erum oft að klikka
á ákveðnum hlutum, það er ekki
spurning. Þetta er eilífðarbarátta,
það er sama hvað við ryksugum, það
kemur alltaf meira ryk.“
Vanda líkir því að uppræta einelti
við kafbátahernað, enda sé eineltið
eins og ísjaki og fullorðna fólki sjái
gjarnan bara það sem er fyrir ofan
yfirborðið. „Ef við erum ekki vel vak-
andi þá getur allur skrattinn verið
að gerast undir yfirborðinu. Einelti
getur sprottið upp hvar sem er þar
sem fólk á í langvarandi samskiptum
þannig við verðum að vera á tánum.
Mér finnst góð regla að segja ekki
hvort eða ef, heldur hvern er ver-
ið að leggja í einelti í þessum skóla.
Reikna frekar með því að einelti sé
til staðar. Þú átt að leita að einhverju
sem þú veist að er þarna. Það getur
verið erfitt að finna það, en leitaðu
og leitaðu þangað til þú finnur. Ef
þú leitar af þér allan grun, því það
eru alveg bekkir þar sem er ekkert
einelti, þá veistu það allavega. Ekki
horfa bara á einhverja glansmynd,
toppinn á ísjakanum, og sleppa því
að skoða það sem er undir.“
Vanda segir ekki
nóg að vera með
góða eineltisáætl-
un, það þarf líka
að fara eftir henni.
Mynd | Hari
„Ef við erum ekki vel
vakandi þá getur allur
skrattinn verið að gerast
undir yfirborðinu.“