Feykir - 25.11.2010, Blaðsíða 31

2010 3 1
Sígildur jólamatur
Rjúpan
Rjúpa sem jólamatur er eins og svo margir rammíslenskir siðir ekki
kominn frá íslenskum óðalsbændum eða þýskum eða dönskum
aðalsmönnum heldur beint frá sótsvörtum íslenskum almúganum
sem hafði ekki efni á að slátra jólalambinu og sendi því afa upp í
fjall að skjóta nokkrar rjúpur í staðinn. Í dag getur ekki hver sem er
komist yfir rjúpu sem nú þykir fínn jólamatur.

Jólarjúpan
Rjúpa lámark 1 á mann
Beikon a.m.k. 3-4 lengjur
fyrir hvern fugl.
Þurrkaðar sveskjur og þurrkuð
epli eftir smekk, frekar meira en
minna, og sláturgarn til að
binda rjúpuna saman.
Rjúpan, sem er fryst í hamnum, er látin
þiðna í sólarhring og hamflett daginn
fyrir eldun.
Sett í kalt vatn ásamt hjarta og fóarni
(sem er efri hluti magans), það er
skorið í sundur og hreinsað úr því lyng
og lauf. Þetta er látið liggja í vatninu til
næsta dags, þá er hún tekin, skoluð og
hreinsuð vel að innan. Passa að ná öllu
gumsinu sem er við hrygginn, síðan er
hún þerruð.
Inn í hana er sett þurrkuð epli,
sveskjur, hjarta og fóarnið.(Fylla alveg
í skipið). Ein beikonlengja er skorin
í tvennt, skornar raufir í bringuna
sitt hvoru megin við bringubeinið og
sinn hvorum helmingnum af beikon-
sneiðinni stungið í rifurnar.
Síðan er rjúpan brotin saman þannig
að lærunum er stungið inn í skipið þá
lokast hún alveg og er þá eins og kúla.
Þrjár lengjur af beikoni eru lagðar yfir
skipið og alltsaman bundið saman
með því að vefja sláturgarni utanum
kúluna. Rjúpunum er raðað í svartan
steikarpott, vatn sett í pottinn (ca. 2cm)
og inn í 200° heitan ofn, hitinn síðan
lækkaður í 180°og látin vera í ca. 2
tíma.
Soðið úr pottinum er síað frá og
notað í sósu sem er bragðbætt með
rjóma og jafnvel rifsberjasultu.
Rjúpa er tekin úr pottinum, spott-
arnir klippir sundur og teknir af
rjúpnabögglinum og raðað á fat.
Borið fram með brúnuðum kar-
töflum og góðu salati (t.d Waldorf
salat).
Einu sinni boðaði María mey
alla fuglana á fund sinn. Þegar
þeir komu þangað skipaði hún
þeim að vaða bál. Fuglarnir vissu
að hún var himna drottning og
mikils megandi.
Þeir þorðu því ekki annað en hlýða
boði hennar og banni og stukku
þegar allir út í eldinn og í gegnum
hann nema rjúpan. En er þeir komu
í gegnum eldinn voru allir fæturnir
á þeim fiðurlausir og sviðnir inn að
skinni og svo hafa þeir verið síðan allt
til þessa dags og hlutu þeir það af því
að vaða bálið fyrir Maríu.
En ekki fór betur fyrir rjúpunni
sem var sú eina fuglategund sem
þrjóskaðist við að vaða eldinn, því
María reiddist henni og lagði það á
hana að hún skyldi verða allra fugla
meinlausust og varnarlausust, en
undireins svo ofsótt að hún ætti sér
ávallt ótta vonir nema á hvítasunnu,
og skyldi fálkinn sem fyrir öndverðu
átti að hafa verið bróðir hennar
ævinlega ofsækja hana og drepa og
lifa af holdi hennar.
En þó lagði María mey rjúpunni
þá líkn að hún skyldi mega skipta
litum eftir árstímunum og verða
alhvít á vetrum, en mógrá á sumrum,
svo fálkinn gæti því síður deilt
hana frá snjónum á veturna og frá
lyngmóunum á sumrum.
Þetta hefur ekki úr skorðum
skeikað né heldur hitt að fálkinn
ofsæki hana, drepi og éti, og kennir
hann þess ekki fyrr en hann kemur
að hjartanu í rjúpunni að hún er
systir hans enda setur þá að honum
svo mikla sorg í hvert sinn er hann
hefur drepið rjúpu og étið hana til
hjartans að hann vælir ámátlega lengi
eftir.
(Þjóðsagnasafn Jóns Árnasonar -
Textasafn Orðabókar Háskóla Íslands)
Þjóðsagan um rjúpuna