Morgunblaðið - 17.10.2017, Page 20

Eins og alþjóð veit
eru sauðfjárbændur í
stórkostlegum vanda.
Tekjur bænda hafa ver-
ið skertar um tugi pró-
senta án þess að þeir fái
rönd við reist. Hvers
vegna er það og hvernig
má það vera að fátækir
bændur þurfi að sæta
slíkri meðferð, sem aðr-
ar stéttir í þessu landi
myndu ekki láta bjóða sér, hvort sem
það eru kennarar eða læknar?
Svarið liggur í leikreglunum sem
sauðfjárbændum er boðið upp á og
þeir hafa lítil áhrif á. Nú er ég að tala
um markaðsumhverfið sem sauð-
fjárbændum er boðið upp á.
Í grunninn má skipta öllum mörk-
uðum í þrennt; frjálsa samkeppni, fá-
keppni og einokun. Hvert þessara for-
ma þarf leikreglur til að tryggja að
enginn einn aðili (eða fáir) geti komist í
þá stöðu að geta skammtað sér tekjur
sínar eða hagnað. Segja má að minnst-
ar reglur þurfi í frjálsri samkeppni
enda eru aðilar í slíku umhverfi það
margir að ef einhver hagar sér illa
geta aðrir bara hætt að skipta við við-
komandi og valið annan.
Í fákeppni og einokun er þessu
frjálsa vali ekki til að dreifa. Þess
vegna þurfa ríkari eða sterkari leik-
reglur að gilda svo aðilar geti ekki
komist í þá stöðu að geta skammtað
sér sjálfir tekjur á kostnað annarra,
svokölluð sjálftaka á peningum.
Nýverið gerðist ég sauðfjárbóndi og
gekk inn í það samkeppnisumhverfi
sem sauðfjárbændum er skapað. Ég
sé ekki betur en að um sé að ræða fá-
keppnismarkað þar sem sterkar leik-
reglur þurfa að gilda til að ekki skapist
möguleiki á sjálftöku peninga mark-
aðsráðandi aðila. Því miður sé ég ekki
betur en að það hafi láðst að setja leik-
reglurnar og í dag virðast leikreglur
frjálsrar samkeppni gilda með þeim
afleiðingum að afurðastöðvar og versl-
unin eru í þeirri aðstöðu að geta
skammtað sér sínar tekjur á kostnað
bænda sem hafa, eins og áður kom
fram, þurft að sæta tuga
prósenta skerðingu á sín-
um tekjum undanfarin
ár.
Þegar ég komst að því
að afurðastöðin sem ég
ætlaði að selja vörur
mínar til hafði lækkað
verðið til mín um tugi
prósenta reyndi ég að
skipta um afurðastöð en
var hafnað því ég „skipti
ekki við þá í fyrrahaust“.
Sem sagt: Ég hafði ekk-
ert val, ég var fastur í
viðskiptum við núverandi afurðastöð
sem gat skammtað mér úr hnefa það
sem þeir ætluðu að borga mér fyrir
mínar afurðir, hvort sem það verð
næði upp í framleiðslukostnað eða
ekki.
Til að setja málið í samhengi er vert
að minnast á að Landssamband sauð-
fjárbænda gaf út viðmiðunarverð til
þriggja ára árið 2015 og miðað við það
á meðalverðið árið 2017 að vera 762 kr.
pr kg en er nú 360 kr. pr kg, eða 53%
lægra en viðmiðunarverð ársins.
Hvaða stétt í þessu landi myndi
sætta sig við 53% launalækkun? Hvers
vegna eru ekki settar skýrar reglur
fyrir fákeppnismarkaðinn sem afnema
sjálftöku markaðsráðandi aðila og gefa
sauðfjárbændum tækifæri á að lifa?
Ég skora á alla núverandi og verð-
andi þingmenn að láta málið sig varða
og leiðrétta það óréttlæti og nauðung
sem sauðfjárbændur þurfa að lifa við.
Þetta er réttlætismál og gríðarlegt
hagsmunamál sauðfjárbænda og
landsbyggðarinnar allrar.
Fákeppni og sjálf-
taka á peningum
Eftir Magnús B.
Jóhannesson
Magnús B. Jóhannesson
»Ég sé ekki betur en
að um sé að ræða fá-
keppnismarkað þar sem
sterkar leikreglur þurfa
að gilda til að ekki skap-
ist möguleiki á sjálftöku
peninga.
Höfundur er rekstrarhagfræðingur
og sauðfjárbóndi.
20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. OKTÓBER 2017
Íslendingar hafa
löngum tengt mann-
úðarstarf einkum við
hjálp og aðstoð við
mannfólk. Geðhjálp
voru í mínum huga
ávallt mannúðar-
samtök þann rúma
áratug sem ég starf-
aði með þeim um leið
og þau voru og eru
hagsmunasamtök fyr-
ir bættum hag og
réttindum fólks með geðraskanir
og aðstandendur þeirra. Þannig
upplifði ég líka Samtökin 78 þau
ár sem ég gegndi trúnaðarstörfum
fyrir þau. Þau einbeittu sér að
réttindum samkynhneigðra, tví-
kynhneigðra og transfólks og hafa
á síðustu árum tekið fleiri minni-
hlutahópa inn undir regnboga
sinn. Það kom mér hins vegar á
óvart hve margir litu dýravelferð-
arstörf mín allt öðrum augum
þegar ég tók að mér verkefni fyr-
ir Alþjóðadýravelferðarsjóðinn ár-
ið 2003. Í huga margra átti mann-
úð ekki við þegar risavaxin dýr í
hafinu voru annars vegar. Hugs-
anlega varðandi hunda og ketti en
alls ekki sjávarspendýr eða heim-
skautarefi. Ef við höfum það ekki
fyrir augunum þá er það ekki til.
Ef það er ekki áþreifanlegt þá
skiptir það ekki máli og sjórinn er
fjarlægur mörgum, kaldur og
stór. Sú staðreynd að margar teg-
undir hvala eru syndandi í
Faxaflóanum, rétt utan höfuð-
borgarsvæðisins, hefur lengst af
lítt varðað aðra en túrista og
hvalaskoðunarfyrirtæki. Nú er
þetta loks að breytast.
Með fjögurra ára gömlum dýra-
velferðarlögum steig löggjafinn
risaskref í rétta átt. Í fyrsta sinn
var í íslenskri löggjöf viðurkennd
sú staðreynd að dýr eru ekki
skynlausar skepnur heldur tilfinn-
ingaverur sem finna til sársauka,
ótta og streitu. Um leið hefur átt
sér stað vitundarvakning meðal
almennings á Íslandi. Fólk og fyr-
irtæki refsa þeim sem illa fara
með dýr eins og sýndi sig í máli
Brúneggja. Með rök-
um er hægt að halda
því fram að dýra-
velferðarlögin séu
meðal þeirra fram-
sæknustu í veröldinni.
Veikleiki þeirra er
hins vegar ljós og
hefur þegar komið
fram. Það er sami
veikleiki og gegnsýrir
íslenskt stjórnkerfi en
það er skortur á eft-
irliti og eftirfylgd út
frá annars ágætum
lögum. Mýmörg dæmi
eru um að ekki sé farið að dýra-
velferðarlögunum án þess að yf-
irvöld bregðist við með viðeigandi
hætti. Hryllileg kattadráp í
Hveragerði eru eitt slíkt dæmi.
Með réttu ætti lögreglan að setja
í algjöran forgang að komast til
botns í því máli, finna níðinginn,
handsama hann og sjá til þess að
hann fái viðeigandi meðferð eða
refsingu og píni ekki fleiri ketti.
Eitt stöðugildi hjá Matvælastofn-
un nægir augljóslega hvergi til að
hafa viðeigandi eftirlit.
Illu heili þá taka dýravelferðar-
lögin ekki til sjávarspendýra en
skilja þau dýr eftir upp á náð og
miskunn þeirra sem sýna þeim
einhverskonar áhuga eða þá virð-
ingarleysi. Fyrir þremur áratug-
um komust langflest ríki heims að
þeirri niðurstöðu að hvalveiðar í
viðskiptaskyni ættu ekki rétt á
sér lengur í ljósi þess að hvölum
hafði fækkað um 70-90% á innan
við hundrað árum en einnig vegna
þess að engin mannúðleg leið væri
til að veiða svo stór spendýr í haf-
inu. Lengi vel var næsta útilokað
að taka þessa umræðu á Íslandi
án þess að inn í hana blandaðist
einhverskonar þjóðerniskennd og
andúð á dýravelferðarsamtökum.
Rökræðan var kaffærð í upphróp-
unum, sleggjudómum og þjóðern-
islegum tilfinningahita. Heil kyn-
slóð fólks er nú vaxin úr grasi
sem var ekki fædd þegar hval-
veiðideilurnar stóðu sem hæst og
kann að meta þessi mögnuðu dýr
fyrir það sem þau eru, frjáls og
lifandi. Það er einfaldlega mögnuð
staðreynd að allt að 23 tegundir
hvala hafa á einhverjum tíma sést
synda um íslenska landhelgi, okk-
ar villtu fílar og nashyrningar.
Hvalaskoðunarferðir eru okkar
safaríferðir. Fleiri ferðamenn fara
nú í hvalaskoðun árlega en nemur
heildarfjölda landsmanna. Um leið
og við setjum skynsamlegar regl-
ur um starfsemina til verndar
dýrunum eigum við að vera
ánægð og stolt af þessu.
Sá sem er vondur við varnar-
laus dýr er ekki á góðum stað í
lífinu. Heimurinn þarf meiri
mannúð umfram annað. Að við
látum okkur velferð hvert annars
varða en einnig dýra og náttúr-
unnar í heild. Kátína, kötturinn
sem flutti inn til mín og ættleiddi
mig fyrir rúmum fimm árum, hef-
ur kennt mér ótrúlega margt um
„dýrslegt eðli“ en líka um sjálfan
mig. Hún er sterkur persónuleiki,
sjálfstæð, staðföst og traust. Hún
sýnir hluttekningu og ást. Það er
skyni skroppin manneskja sem
heldur því fram að dýr hafi ekki
tilfinningar. Þess vegna eru til-
gangslaus og ómannúðleg dýra-
dráp hreinn glæpur og ber að
meðhöndla í samræmi við það.
Kátína hefur vissulega sitt rán-
dýrseðli og á það til að sýna mús-
um og fuglum takmarkaða samúð.
En við mannfólk höfum líka okkar
grimma eðli. Kátína hefur afsökun
fyrir sínu en við síður því munur-
inn á okkur og hinum dýrunum á
jörðinni er auðvitað sá að við get-
um greint og unnið með okkar
grimmd, haldið henni í skefjum og
bætt okkur dag frá degi sem
mannverur. Við getum valið
mannúð í stað miskunnarleysis.
Það ætti að vera einfalt val.
Að sýna mannúð
Eftir Sigurstein
Róbert Másson »Mýmörg dæmi eru
um að ekki sé farið
að dýravelferðarlög-
unum án þess að yfir-
völd bregðist við með
viðeigandi hætti.
Sigursteinn Róbert
Másson
Höfundur er fulltrúi IFAW-
samtakanna.
sigursteinnmasson@gmail.com
Tíu til tólf milljónir
einstaklinga í veröld-
inni allri eru ríkis-
fangslausir. Vissulega
er það lítill hluti
mannkyns, eða tæp
0,2%. En fyrir hvern
þann einstakling sem
er án ríkisfangs er
staðan erfið. Þar sem
ríkisfangslausir ein-
staklingar eru tækni-
lega ekki ríkisborg-
arar neins ríkis er þeim oft neitað
um grundvallarmannréttindi, að-
gengi að vinnumarkaði, húsnæði,
menntun og heilbrigðisþjónustu.
Sumir lenda í því að vera hand-
teknir og dæmdir til fangelsisvistar
því þeir geta ekki sýnt fram á
hverjir þeir eru því þeir eiga hvorki
vegabréf né önnur skilríki. Ósjaldan
fylgir þessari stöðu sú tilfinning að
vera þriðja flokks manneskja sem á
hvergi heima.
Það er fagnaðarefni að nú sé
vinna í gangi hjá íslenskum stjórn-
völdum vegna fullgildingar tveggja
samninga Sameinuðu þjóðanna um
ríkisfangsleysi. Annars vegar samn-
ings um réttarstöðu
ríkisfangslausra ein-
staklinga frá árinu
1954 og hins vegar
samnings um að draga
úr ríkisfangsleysi frá
1961. Vonandi týnist
sú vinna ekki í þeim
kosningaham sem nú
er í gangi.
Ætla má að Ás-
mundur Friðriksson
hafi einmitt verið í
slíkum kosningaham
þegar hann sló því upp
í grein sinni hér á síð-
um Morgunblaðsins nýverið að ein
milljón ríkisfangslausra hælisleit-
enda byggi í Þýskalandi. Með öðr-
um orðum að tólfti hver ríkisfangs-
lausi einstaklingur á litlu
jarðarkúlunni hefði stöðu hælisleit-
enda í Þýskalandi.
Ef opinberar tölur eru skoðaðar
kemur í ljós að samkvæmt nýjustu
tölum búa nú í Þýskalandi 22.365
manns án ríkisfangs. Auk þess búa
77.415 manns í Þýskalandi með óút-
skýrðan uppruna. Ásmundur Frið-
riksson tók sér semsagt það bessa-
leyfi að ýkja tífalt hér á síðum
Morgunblaðsins! Og þá hefur ekki
verið skoðað hvort allir ríkisfangs-
lausir eða með óútskýrðan uppruna
hafi komið til Þýskalands sem
flóttafólk eða í öðru samhengi.
Staðreyndin er sú að frá 1953
hafa aðeins 5,3 milljónir sótt um
friðhelgi frá flótta í Þýskalandi.
Vissulega varð sprengja í umsókna-
fjölda árið 2016, en það ár sóttu
745.545 manns um að eignast fram-
tíð í Þýskalandi. Á fyrsta árshelm-
ingi þessa árs eru það hins vegar
aðeins rúm 100 þúsund. Að halda
því fram að fimmti hver sem sótt
hefur um hæli eða fengið hæli frá
1953 í Þýskalandi sé ríkisfangslaus
er alger þvæla.
Án ríkisfangs
Eftir Pétur Björg-
vin Þorsteinsson » 100 þúsund ein-
staklingar í Þýska-
landi eru án ríkisfangs
eða með óútskýrðan
uppruna. Það er tífalt
minna en Ásmundur
Friðriksson hélt fram
nýverið.
Pétur Björgvin
Þorsteinsson
Höfundur er djákni í evangelísku
kirkjunni í Württemberg, Þýskalandi.
petur.thorsteinsson@ejr.de
Um málbeinið stundum
mig langar að losa
og látá ekki nægja það
eitt að brosa,
og vitið það, allir, þið
vinskap minn eigið,
þótt vænna mér þyki
um Steingrím greyið.
Hann leiddi mig fávísa
um fjármálin tvisvar,
þá fékk ég að kjósa um Icesave
þrisvar,
og aldrei ég brást́ honum í því stríði,
enda minn stíll að ég formanni hlýði.
Já, skítt veri þó að skríllinn hljóði
(mér skilst að það passi vel hér í ljóði),
því Grímsi veit nefinu langa lengra,
og liðugra ber ég því traust til engra.
Og einnig við fylgdumst svo að til
Brüssel,
hann innti mér: Das ist der Wohlfarts-
schlüssel.
Ég elti hann þangað í trúartrausti
og treystı́ honum jafnt á vori sem hausti.
Og notaleg finnst mér hans leiðsögn líka,
er liggur hann afturí – spekin hans ríka
mér hljómar í eyru sem unaðskvæði,
þá engu mig skiptir að þjóðinni blæði.
Því mestu varðar að mega hér brosa
og málbeinið, þegar það hentar, að losa
og bera sig vel eins og forsetinn fíni
sem fylgi ég bæði í alvörú og gríni.
Já, kosningar öllu má
lýðnum lofa,
þótt líkast til verði hér
margir agn-dofa,
að sex þúsund manns „á
flótta“ hér finni
hve fagnað þeim verður
af ríkisstjórn minni.*
* Þessi er opinber
stefna Vinstri grænna:
„Við eigum að taka á
móti umtalsvert fleiri
flóttamönnum, að lág-
marki 500 á ári. Jafna þarf aðstæður
hælisleitenda og svokallaðra kvóta-
flóttamanna og tryggja fullnægjandi
framkvæmd nýrra útlendingalaga
með fjármagni og mannafla.“ – Nú
verða hælisleitendur langt yfir 1.000 á
árinu; VG vill jafna rétt þeirra á við
kvótaflóttamenn og landsmenn sjálfa;
það gæti leikandi merkt 1.500 manna
fjölgun með þessu móti árlega – ár eft-
ir ár eftir ár, yfir 6.000 á kjörtíma-
bilinu!
Katrínarjarmur
Eftir Jón Val
Jensson
Jón Valur Jensson
» Stefna Katrínar
Jakobsdóttur og
VG er að taka á móti
að lágmarki 1.500
flóttamönnum og hæl-
isleitendum á ári, yfir
6.000 á kjörtímabilinu.
Höf. er guðfræðingur.
jvjensson@gmail.com
Allt um sjávarútveg