Morgunblaðið - Sunnudagur - 11.03.2018, Blaðsíða 24

HEILSA Þó svo að ávextir séu skárri valkostur en sælgæti, þá eru ekki allirávextir beinlínis megrunarfæða. Litkaávöxtur, mangó og banani erudæmi um ávexti með hátt sykurinnihald. Sykurhlutfallið er síðan enn
hærra í þurrkuðum ávöxtum, jafnvel um eða yfir 50%.
Ávextirnir eru mishollir
24 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 11.3. 2018
Ný bresk rannsókn hefur leitt í ljós að fólk
sem syndir í sjónum eða stundar aðrar
íþróttir í sjó, s.s. að renna sér á brimbretti,
er 77% líklegra til að fá verk í eyra og 29%
líklegra til að fá meltingarfærasjúkdóma á
borð við magaverk og niðurgang.
Rannsakendurnir byggja niðurstöður sín-
ar á könnunum um veikindi af völdum sjó-
sunds sem gerðar hafa verið í Bretlandi,
Bandaríkjunum, Ástralíu, Nýja-Sjálandi,
Danmörku og Noregi og náðu samtals til
120.000 manns.
Að sögn BBC taka rannsakendurnir fram
að þeir vilji ekki fæla fólk frá því að synda í
sjónum enda geti sjósundið líka gert heils-
unni gott og verið skemmtileg leið til að
tengjast náttúrunni. Almenningur þurfi
samt að gera sér grein fyrir að mengun í
hafinu geti valdið sýkingum. Oftast er um
léttvæg tilvik að ræða sem líkaminn getur
sjálfur unnið bug á án læknisaðstoðar og
lyfja, en fyrir viðkvæma einstaklinga, s.s.
börn og aldraða, geti sýkingarnar haft al-
varlegri áhrif. ai@mbl.is
EKKI ER ALLT GOTT Í SJÓNUM
Sjósund eykur líkur á kvillum
Magakveisa og eyrnaverkir voru tíðari hjá fólki
sem stundar sjóböð og íþróttir í sjó.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Áætlað er að tæplega eitt pró-sent þjóðarinnar, eða a.m.k.3.000 manns, beri arfgenga
stökkbreytingu á geni sem eykur
stórlega líkurnar á vissum tegundum
alvarlegra krabbameina.
„BRCA 1 og BRCA 2 eru algeng-
ustu afbrigðin af
þessari stökk-
breytingu og
valda því að konur
eru í mun meiri
hættu á að fá
krabbamein í
eggjastokkum og
brjóstum, og karl-
ar krabbamein í
blöðruhálskirtli.
Aukast einnig líkurnar á krabba-
meini í brisi, húð og skjaldkirtli,“ út-
skýrir Anna Margrét Bjarnadóttir,
meðlimur í Brakkasamtökunum –
BRCA Iceland (www.brca.is), og
skipuleggjandi ráðstefnunnar Á
brakkann að sækja sem haldin verð-
ur laugardaginn 10. mars í Veröld –
Húsi Vigdísar. Á ráðstefnunni verður
fjallaða um BRCA og arfgeng
krabbamein hjá konum og körlum
frá ýmsum hliðum og von á bæði ís-
lenskum og erlendum fyrirlesurum í
fremstu röð. „Meðal viðfangsefna
ráðstefnunnar er að velta upp hvern-
ig fræðslu til arfbera er háttað og al-
mennt hvernig heilbrigðisþjónustan
og aðrir gætu bætt þjónustu við
þennan hóp,“ segir Anna Margrét.
Brakkasamtökin draga nafn sitt af
því að BRCA-stökkbreyting er oft í
daglegu tali nefnd brakki, og þá með
vísan til brjóstakrabbameins. Anna
Margrét leggur þó áherslu á að
stökkbreytingin ógni líka heilsu karl-
manna: „Karlmenn með BRCA-
stökkbreytingu eru t.d. 3,5 sinnum
líklegri en aðrir karlmenn til að fá
krabbamein í blöðruhálskirtli og þarf
að grípa hraðar inn í ef karlmaður
sem ber stökkbreytingu greinist með
þetta krabbamein. Þá geta karlar
líka verið arfberar.“
Fjölskyldusagan skoðuð
Anna Margrét segir læknavísindin
hafa uppgötvað áhrif BRCA 1 stökk-
breytingar árið 1994, og íslenskir vís-
indamenn uppgötvað tengsl BRCA 2
og krabbameins árið 1996. „Áhættan
er aukin hjá öllum arfberum, en mis-
munandi er eftir fjölskyldum og fjöl-
skyldusögu hvaða krabbameini
stökkbreytingin getur valdið.“
Þeir sem telja mögulegt að þeir
séu með BRCA-stökkbreytingu geta
leitað til erfðaráðgjafar Landspít-
alans til að fá úr því skorið. „Ef
ástæða þykir til að gera genapróf er
tekið blóðsýni sem sent er í rannsókn
og getur tekið frá nokkrum vikum
upp í nokkra mánuði að fá niðurstöð-
urnar,“ segir Anna Margrét og bætir
við að ef krabbamein hefur komið
upp hjá ættingjum fólks þá geti verið
ástæða til að skima eftir stökkbreyt-
ingu. „Í mínu tilviki varð það til þess
að ég fór í genapróf að móðir mín
fékk krabbamein sextug eftir að hafa
fengið krabbamein áður í kringum
þrítugt, og á svipuðum tíma að tvær
frænkur greindust með krabbamein.
Á aðeins fjórum mánuðum misstum
við þrjá ættingja vegna þessa sjúk-
dóms.“
Ráðrúm til forvarna
Miklu skiptir að vita að stökkbreyt-
ingin sé til staðar og býðst þá konum
og körlum reglulegt eftirlit og skim-
un eftir fyrstu einkennum krabba-
meins svo grípa megi fyrr til aðgerða
áður ef sjúkdómurinn lætur á sér
kræla. „Í sumum tilvikum ákveður
fólk að fara í fyrirbyggjandi aðgerðir
eins og brjóstnám, ef líkurnar á ban-
vænu krabbameinin þykja það mikl-
ar. Er það þó alltaf val hvers og eins
hvaða úrræða er gripið til,“ segir
Anna Margrét.
BRCA-greining þýðir líka að fólk
hefur ráðrúm til að gera ýmsar lífs-
stílsbreytingar til að draga úr hætt-
unni á krabbameini, s.s. að forðast
sólina og bera á sólarvörn til að
minnka líkurnar á húðkrabbameini.
„Margir kvíða því sérstaklega að
þurfa að ræða greininguna við
börnin sín enda eru helmings líkur
á að þau séu með sama stökk-
breytta genið. Það er samt vissara
að ræða málin vel við börnin og
unglingana á heimilinu, áður en þau
byrja sjálf að leita á Google og fá
kannski ranghugmyndir um hvað
það þýðir ef pabbi, mamma eða þau
sjálf eru með BRCA.“
Hlutverk Brakkasamtakanna er
m.a. að fræða og styrkja fólk sem
greinist með BRCA-stökkbreytingu.
Anna Margrét segir það vissulega
geta verið áfall fyrir fólk að komast
að því að stökkbreyting sé til staðar,
og fyrir marga sé allt annað en auð-
velt að ræða við maka, börn og ástvini
um greininguna og hvað hún gæti
þýtt. „Það getur verið erfið ákvörðun
að fara í genapróf, og skiljanlegt ef
fólk langar helst ekki að vita nið-
urstöðurnar, en á móti kemur að þeg-
ar fólk sem greinst hefur með
krabbamein er spurt segir það að það
hefði viljað fá að vita af hættunni áður
en krabbameinið kom í ljós.“
Um 75% líkur eru á að konur
með BRCA stökkbreytingu fái
brjóstakrabbamein, borið saman
við 11% líkur í konum almennt.
Morgunblaðið/Ómar
Gæti gena-
próf bjargað
lífinu?
BRCA er arfgeng stökkbreyting í geni sem veldur
stóraukinni hættu á vissum tegundum krabba-
meins. Fyrir suma getur verið ráðlegt að láta
skima eftir stökkbreytingunni í forvarnarskyni.
Ásgeir Ingvarsson ai@mbl.is
Anna Margrét
Bjarnadóttir
Bretar hafa áhyggjur af hárri slysatíðni í trampólín-
görðum sem sprottið hafa upp hér og þar um landið.
Þar geta börn og fullorðnir fengið að hoppa um á
trampólínum í stórum opnum rýmum, brennt hitaein-
ingum og gert alls kyns skemmtilegar kúnstir.
Að sögn BBC voru aðeins þrír trampólíngarðar í
Bretlandi árið 2014 en eru núna um tvö hundruð tals-
ins og fjölgar hratt. Er áætlað að um fimmtán milljón
manns heimsæki þessi fyrirtæki ár hvert.
Tölur sem teknar voru saman af breskum heilbrigð-
isyfirvöldum hafa leitt í ljós að árið 2017 voru sjúkrabíl-
ar kallaðir til í 1.181 skipti vegna slysa í trampól-
íngörðum þar í landi, eða rúmlega þrisvar á dag alla
daga ársins.
Ekki er nóg með það að slysin í görðunum séu tíð,
heldur virðast slysin þar alvarlegri en slys sem verða
við notkun trampólína heima við. Af þeim sem slös-
uðust í trampólíngörðum voru 44% með beinbrot, en
hlutfallið var 36% hjá þeim sem slösuðust við hopp og
skopp heima fyrir. ai@mbl.is
Trampólín eru skemmtileg, en
hætta á slysum ef farið er óvarlega.
Morgunblaðið/Ómar
HOPP-SLYS Í HEIMAHÚSUM EKKI EINS ALVARLEG
Mikið um slys í trampólíngörðum