Morgunblaðið - 16.08.2018, Blaðsíða 35

FRÉTTIR 35Innlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. ÁGÚST 2018
VIÐTAL
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Lúpína hefur nýst Landgræðslunni
vel sem landgræðslujurt á stórum
sandsvæðum. Sveinn Runólfsson,
fyrrverandi landgræðslustjóri, seg-
ir þó að áður hafi þurft að leggja í
heilmikinn kostnað við að friða
svæðin og binda sandinn. Hann tel-
ur að lúpínan hafi nú lokið hlut-
verki sínu í landgræðslustarfinu,
engin stór sandsvæði séu eftir sem
henti að nota hana á. Þá sé ógn-
vænlegt að sjá útbreiðslu lúp-
ínunnar inn á svæði sem hún átti
alls ekki að fara á.
Ákvörðun Landgræðslu ríkisins
um að hætta að nota Alaskalúpínu
við landgræðslu vekur heitar til-
finningar og umræður, eins og
ávallt þegar þessa umdeildu plöntu
ber á góma. Sveinn Runólfsson
sem var landgræðslustjóri í 44 ár
og ber því sína ábyrgð á notkun
lúpínunnar segist algerlega sam-
mála ákvörðun eftirmanns síns hjá
Landgræðslunni. Ekki sé sama
þörf og áður á að græða upp sanda
í byggð.
Gagn á Mýrdalssandi
Sveinn rifjar upp að Land-
græðslan hafi einbeitt sér að því að
nota lúpínu á stórum sandsvæðum,
aðallega á láglendi. Nefnir hann
nokkur dæmi um það, ekki síst
Mýrdalssand og Hólasand.
„Á árinu 1986 ákvað Vegagerðin
að flytja veginn um Mýrdalssand
sunnar á sandinn. Landgræðslan
hafði áður lítillega unnið að land-
græðslu meðfram gamla veginum.
Aðstæður voru mjög erfiðar við
nýja veginn, mikið sandfok. Veg-
urinn var lokaður að meðaltali 17
daga á ári og vegfarendur urðu
fyrir miklu tjóni á ökutækjum sín-
um. Ákveðið var að ráðast í upp-
græðslu til að tryggja örugga um-
ferð fyrir fólkið í þessum
byggðarlögum og aðra vegfar-
endur,“ segir Sveinn.
Hann segir að til að sefa reiði
sandsins hafi þurft að sá melfræi
en það sé eina landgræðslujurtin
sem dugi til þess. Þegar búið var
að hefta mesta sandskriðið inn á
veginn hafi öðrum harðgerum gras-
tegundum verið sáð, svo sem ber-
ingspunti og túnvingli. „Við vissum
að melgresið myndi leitast við að
mynda hóla, eins og gerist við
strendur landsins. Það er frekar
óstöðugt gróðurlendi, sandfok á
milli hólanna sem er ekki gott við
Hringveginn. Þess vegna sáðum við
lúpínu í melgresið og aðrar gras-
tegundir sem áttu erfitt uppdráttar
vegna næringarskorts í þessum
vikursandi. Þetta gekk eftir og hef-
ur gjörbreytt aðstæðum við þjóð-
veginn um Mýrdalssand. Lúpínan
hefur breitt töluvert úr sér á sand-
inum og hvönn er að nema land í
lúpínubreiðunum. Það hefði hins-
vegar verið óhugsandi að sá lúpínu
strax, það varð að undirbúa jarð-
veginn fyrir hana og stöðva sand-
skriðið,“ segir Sveinn.
Tókst að hefta jarðvegsrof
Sömu sögu er að segja um notk-
un lúpinu á Haukadalsheiði og neð-
anverðum Biskupstungaafrétti þar
sem Landgræðslan vann að upp-
græðslu í samvinnu við Land-
græðslufélag Biskupstungna.
„Sandfok og moldrok hafði verið
mikill vágestur fyrir byggðirnar í
Árnessýslu á síðustu öld. Land-
græðslustarfið hófst þar á árinu
1963 með girðingum og var nær öll
Haukadalsheiðin friðuð fyrir sauð-
fjárbeit. Melgresi var sáð í verstu
sandfokssvæðin og áburði og
grasfræi dreift úr flugvélum í mörg
ár. Með því tókst að hefta jarð-
vegsrof sem þar hafði verið um
árabil. Það var fagnaðarefni að sjá
innlendan gróður koma í kjölfar
áburðardreifingarinnar inn í fá-
breytta flóru svæðisins.
Löngu seinna var lúpínu sáð og
einnig plantað sums staðar á þessu
víðfeðma landgræðslusvæði. Hún
hefur dreift sér víða um.“
Góð fóstra á Hólasandi
Þriðja dæmið sem Sveinn nefnir
er Hólasandur, afar þurrt og erfitt
landgræðslusvæði. Þar nýttist lúp-
ínan til uppgræðslu í fyrstu bylgju
en ekki í annarri bylgju eins og á
Mýrdalssandi og Haukadalsheiði.
„Þetta var stór auðn. Reynsla
var fyrir því að aðrar upp-
græðsluaðferðir voru dýrar og skil-
uðu litlum árangri. Lúpínan hefur
gert mikið gagn og er auk þess góð
fóstra fyrir tré sem plantað hefur
verið inn í breiðurnar. Við lentum
hins vegar í því að lúpínan breidd-
ist inn á svæði sem við áttum ekki
von á að hún næði til, svæðis sem
tengist verndarsvæði Laxár og Mý-
vatns. Reynt var að hamla á móti
því með ýmsum aðgerðum,“ segir
Sveinn.
Spurður um hættuna af lúp-
ínunni sem skilgreind er sem
ágeng aðkomin planta í íslenskri
náttúru nefnir Sveinn eldhættu af
sinunni. „Lúpínan er ógn við líf-
fræðilega fjölbreytni, kaffærir ann-
an gróður og fer inn í nátt-
úruperlur þar sem hún á alls ekki
heima. Íslenska flóran er fátæk af
fjölda háplantna miðað við mörg
önnur lönd. Ábyrgð okkar liggur í
að vernda og viðhalda fjölbreyti-
leika í íslenskum vistkerfum í sam-
ræmi við alþjóðlega samninga sem
við höfum undirgengist og við vilj-
um fá að njóta. Einsleitt gróðurfar
er í hugum flestra er ég umgengst
ekki eftirsóknarverð staða.“ Til við-
bótar nefnir Sveinn það að skóg-
arkerfill þrífist vel í lúpínubreiðum
en hann sé afar hvimleið planta
sem geri íslenskri náttúru ekkert
gagn.
Ávallt hefur verið rætt um að
lúpínan myndi víkja fyrir öðrum
gróðri eftir að hún væri búin að
undirbúa jarðveginn, skila sínu.
„Hún víkur hægar en við land-
græðslumenn hefðum kosið. Rann-
sóknir Náttúrufræðistofnunar Ís-
lands og Landgræðslunnar sýna að
á láglendi víkur hún oft á 30 árum
en það er þó misjafnt. Þá er annar
gróður tilbúinn að taka við. Við
höfum einnig séð að hún kemur
stundum aftur inn í sama gróð-
urlendi en staldrar þá skemur við
en áður og víkur svo endanlega. Á
hálendinu tekur gróðurframvinda
sem þessi miklu lengri tíma. Við
vitum ekki hve langan,“ segir
Sveinn.
Hann bætir því við að minnkandi
sauðfjárbeit stuðli að aukinni út-
breiðslu lúpínu. Plantan þoli enga
beit í upphafi en þegar hún esé
komin á legg þoli hún heilmikla
beit.
„Ég tel það skýrt að við getum
aldrei útrýmt lúpínunni, aðeins
stöðvað útbreiðslu hennar í örfáum
tilvikum,“ segir Sveinn og getur
þess að nokkur sveitarfélög hafi
náð árangri í að hefta útbreiðslu
hennar.
Breiðist of mikið út landið
„Mér óar við þeirri sprengingu
sem verið hefur í útbreiðslu lúpínu,
nánast um allt land. Hún hefur
breiðst um svæði sem hún átti alls
ekkert erindi á. Henni hefur til
dæmis verið dreift í Þórsmörk. Við
sjáum hana víða á Vestfjörðum og
maður veltir því fyrir sér hvernig
hún hefur komist hátt upp í fjöllin.
Það stingur í augu að sjá þessa
framandi jurt skríða í taumum nið-
ur hlíðar fjallanna í þessu sérstaka
umhverfi,“ segir Sveinn.
Lúpínan hefur lokið hlutverki sínu
 Fyrrverandi landgræðslustjóri segir að ekki séu eftir stór sandsvæði í byggð sem henti að nota
lúpínu á  Plantan hefur yfirleitt verið önnur bylgja landgræðslu og þarfnast mikils undirbúnings
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
Í lúpínubreiðu Sveini Runólfssyni stendur ógn af mikilli útbreiðslu lúpínu í íslenskri náttúru, sérstaklega þar sem
hún fer inn í náttúruperlur landsins. Hann segir mikilvægt að hefta útbreiðslu hennar, þar sem hún eigi ekki heima.
„Lúpína er komin um allt land, inn á öll þau svæði sem
við höfum verið með aðgerðir á og ótrúlega víða annars
staðar. Við þurfum að staldra aðeins við og átta okkur á
því hvort við erum á réttri leið. Þurfum að spyrja okkur
að því hvort við viljum breyta öllu landinu í lúpínusvæði.
Svarið við því er nei,“ segir Árni Bragason landgræðslu-
stjóri, inntur eftir ástæðu þess að Landgræðslan er
hætt að sá lúpínu í ný svæði.
Hann segir að Landgræðslan telji rétt að nota aðrar
aðferðir á þeim uppblásturssvæðum sem eftir eru.
Gamla góða melgresið standi fyrir sínu og það skili góðum árangri að
planta birki þar inn á milli.
„Það er engin spurning að lúpínan er gríðarlega öflug landgræðslujurt
sem gert hefur mikið gagn. En hún er ágeng tegund og fer inn á svæði
sem við viljum ekki hafa hana á,“ segir Árni.
Hann segir að það hafi ýtt mjög við landgræðslufólki þegar lúpína
barst af Hólasandi inn að Sandvatni sem er við mörk verndarsvæðis Mý-
vatns og Laxár. Það skilyrði var sett þegar lúpínu var sáð á Hólasandi að
komið yrði í veg fyrir að hún færi út á verndarsvæðið.
Landgræðslan hyggst ekki eyða lúpínu enda segir Árni að allar slíkar
aðgerðir séu mjög vinnuaflsfrekar. Reynt verði að planta birki í lúp-
ínubreiðurnar. Trén skyggi á lúpínuna og hefti vöxt hennar og hafi þessi
aðferð gefist vel.
Þurfum að staldra við
LANDGRÆÐSLAN HÆTTIR AÐ SÁ LÚPÍNU
Árni Bragason