Dagblaðið Vísir - DV - 20.07.2018, Qupperneq 46

46 20. júlí 2018
Tímavélin Gamla auglýsinginVísir 17. júní 1918
Þriggja flokka
stálílát 60 L
Græna tunnanTroðslugrind
á hjólum
ERTU AÐ FLOKKA
EÐA PLOKKA ?
Farðu inn á www.igf.is og komdu
flokkunarmálunum í lag
„Sól tér sortna,
sígur fold í mar,
hverfa af himni
heiðar stjörnur.
geisar eimi
við aldurnara
leikur hár hiti
við himin sjálfan.“
Þessari heimsendalýsingu úr
Völuspá hefur kannski skotið upp
í huga einhverra þegar eldgos,
sem kennt er við Skaftárelda, hófst
í júní 1873. Eftir mikla jarðskjálfta-
hrinu hófst eldgosið þann 8. júní
og stóð fram í febrúar 1784. Þetta
er eitt mesta gos Íslandssögunn-
ar og raunar sögu mannkyns og
hafði mikil áhrif á land og þjóð og
móðuharðindin svokölluðu, sem
fylgdu gosinu, stráfelldu lands-
menn en þau eru líklegast mestu
harðindi sem hafa dunið yfir þjóð-
ina frá upphafi byggðar. Um 600
ferkílómetrar lands fóru undir
hraun í gosinu. En getur verið að
Skaftáreldar hafi haft áhrif langt út
fyrir landsteinana? Vitað er að þeir
höfðu áhrif á veðurfar og þar af
leiðandi uppskeru víða um heim.
En hvað með þróun vestrænna
þjóðfélaga, komu Skaftáreldar þar
við sögu?
Aska, flúorsambönd og
brennisteinsagnir bárust meðal
annars til Noregs, Hollands, Bret-
landseyja, Frakklands, Þýska-
lands, Ítalíu, Spánar, Norður-
Ameríku og jafnvel Egyptalands.
Askan og brennisteinsagnirnar
mynduðu þoku sem hafði mik-
il áhrif. Skip urðu að liggja í höfn
því sjófarendur sáu ekki nægi-
lega langt frá sér og því var lítið
sem ekkert hægt að stunda fisk-
veiðar hér við land. Uppskera
brast vegna öskufalls og óvenju-
lega heits sumars. Skepnur
drápust unnvörpum vegna flúor-
eitrunar og skorts á æti. Þessu
fylgdi hungursneyð hér á landi
frá 1783 til 1786. Vetur voru harð-
ir og sumur köld og vætusöm.
Ekki bætti úr skák að bólusótt
barst til landsins haustið 1785.
Þegar mannfjöldatölur eru skoð-
aðar sést að um mitt ár 1783 voru
landsmenn 48.810 en þremur
árum síðar voru þeir 38.973.
Þeim hafði sem sagt fækkað um
10.000 á þremur árum eða um
fimmtung.
Ýmislegt er að finna um þetta
í samtímaheimildum, til dæmis
skrifaði Benjamin Franklin,
S
éra Jón Steingrímsson er
frægur í íslenskri sögu
sem eldklerkurinn. Þegar
Skaftár eldar stóðu sem
hæst þótti samtímamönnum hans
augljóst að hann hefði stöðvað
hraunflaum að kirkjunni á Klaustri
með prédikun sinni eða eldmessu
eins og því er lýst í heimildum og
það hafi bjargað kirkjunni. Þá eru
lýsingar Jóns á eldunum, og síð-
an móðuharðindunum í kjölfarið,
einstæðar. Jón orti líka kvæði um
hörmungar og kallaði Angurvöku.
Af eiðum að oss sendi
eld, sem hingað vendi,
fjórtán bæi upp brenndi
og blómleg undirlendi,
ákaft áfram renndi,
eftir skildi hraun og sker.
Herrann Jesús hjálpi mér.
Býsn sú biðja kenndi
og betur Guði hlýða.
Sendi oss drottinn sigurinn fríða.
Rauð varð sólin sæla,
sands féll yfir pæla,
brennisteins vatn og bræla,
bliknaði fold og dæla,
skepnur veina og væla,
villtar dóu þar og hér.
Herrann Jesús hjálpi mér,
Soddan sorgargæla
sáran jók oss kvíða.
Sendi oss drottinn sigurinn fríða.
Bifuðust björg og grundir,
brenndust skógalundir,
glossuðu glumra fundir,
gjörvalt skalf þá undir,
þrumaði í þessar mundir,
það voru stórar ógnaner.
Herrann Jesús hjálpi mér.
Ó, hvað um þær stundir
aumleg varð hún Síða!
Sendi oss drottinn sigurinn fríða.
Um sumarið sjaldan sáum
sól fyrir mökkum háum,
með ódaun ofurþráum,
askan sat á stráum,
frá sagt varla fáum,
hvað fjölguðu ýmsar mannrauner.
Herrann Jesús hjálpi mér.
Eldurinn aurnum gráum
yfir oss gerði hýða.
Sendi oss drottinn sigurinn fríða.
Sumarið sjaldan sáum
Sumarið sjaldan sáum
Kristjón Kormákur Guðjónsson
kristjon@dv.is
Kristján Kristjánsson
ritstjorn@dv.is
Skaftáreldar 1783–1784
Voru þeir örlagavaldur í þróun
vestrænna samfélaga?
n Móðuharðindin fylgdu gosinu, landsmenn stráféllu
n Höfðu áhrif á veðurfar og uppskeru víða um heim
n Kröftugir stormar og haglél í Evrópu