Fréttablaðið - 08.12.2018, Blaðsíða 12

Sæmundargleði
í Framheimilinu í Safamýri
Úrval jólabóka á tilboðsverði
Kaffi og konfekt
Höfundar kynna eftirtaldar bækur
Við fögnum nýrri bók
Þórðar Tómassonar í Skógum
og bókauppskeru haustsins með glæsilegri
bókagleði sunnudaginn 9. desember
klukkan 15.00–18.00
HEILBRIGÐISMÁL Vísindamenn við
deild hins ástralska Queensland-
háskóla í lífefnaverkfræði og nanó-
tækni kynntu í vikunni byltingar-
kennda tækni sem sögð er opna
dyrnar fyrir skjóta og ódýra frum-
greiningu á nær öllum gerðum
krabbameins sem aðeins krefst
blóð- eða vefjasýnis.
Prófið sem vísindamennirnir
þróuðu, og kynntu í vísindaritinu
Nature Communications, fer fram
með því að bæta lífsýni í vökva sem
skiptir um lit þegar og ef krabba-
meinsfrumur eru til staðar. Þær
niðurstöður sem kynntar voru í
vikunni byggja á prófunum með
200 mismunandi krabbameins-
frumur og heilbrigðar frumur. Vís-
indamennirnir telja að prófið virki
fyrir 90 prósent allra krabbameina.
Aðferðin byggir á því að greina
dreifingu svokallaðra metýlhópa
– sem stýra því hvaða gen eru virk
og hvaða gen eru bæld – í erfðaefni
frumna. Í heilbrigðum frumum
dreifast þessir hópar með jöfnum
hætti um DNA en í krabbameins-
frumum safnast þeir saman á til-
teknum stöðum. Með þessa vitn-
eskju gátu vísindamennirnir þróað
próf sem leitar að þessu óeðlilega
mynstri metýlhópa.
„Nær allar gerðir krabbameins-
frumna sem við rannsökuðum
innihéldu þetta óeðlilega mynst-
ur,“ segir Matt Trau, prófessor við
Queensland-háskóla. „Þetta virðist
vera einkennandi fyrir krabbamein,
og það er mögnuð uppgötvun.“
Afrakstur þessarar vinnu er próf
þar sem lífsýni er blandað við vatn
sem inniheldur agnarsmáar gull-
agnir sem breyta um lit ef erfðaefni
krabbameinsfrumna er til staðar.
„Það þarf ekki meira en einn blóð-
dropa til að framkalla þessi áhrif.
Maður getur séð þetta gerast með
berum augum. Þetta er svo einfalt,“
segir Trau.
Vísindamennirnir ítreka að tækn-
in sé á þróunarstigi og huga þurfi að
því að bæta greiningarferlið með til-
liti til falskra niðurstaðna.
„Þessi uppgötvun gæti breytt
miklu fyrir nærrannsóknir á
krabbameini,“ segir Abuy Sina,
rannsakandi hjá Queensland-
háskóla. „Aðferðin er ekki fullkomin
á þessum tímapunkti, en þetta er
heillavænlegur upphafspunktur.“
Trau tekur í sama streng.
„Við erum langt frá því að fullyrða
um það hvort þetta sé hið heilaga
gral krabbameinsgreininga, en
þetta er afar athyglisvert í ljósi þess
að hér höfum við algilt lífmerki fyrir
krabbamein.“
kjartanh@frettabladid.is
Nýjung boðar byltingu í
greiningu krabbameina
Vísindamenn við Queensland-háskóla í Ástralíu hafa kynnt tækni sem opnar
dyrnar fyrir ódýra og hraðvirka greiningu fyrir 90 prósent krabbameina. Aðeins
þarf blóð- eða vefjasýni. „Þetta er mögnuð uppgötvun,“ segir einn rannsakenda.
Tölvuteiknuð mynd af illkynja frumu í hvítblæði. NordicphoTos/GeTTy
HEILBRIGÐISMÁL Elsta afbrigði bakt-
eríunnar Yersina pestis sem fundist
hefur fannst á dögunum í fimm þús-
und ára gamalli gröf í Vestur-Gaut-
landi í Svíþjóð. Gerillinn olli farsótt
sem dró vel yfir 50 milljónir manna
til dauða um miðja 14. öld og kennd
er við svartadauða.
Vísindamennirnir birtu niður-
stöður sínar í vísindaritinu Cell í
gær en í niðurstöðum þeirra kemur
fram að með uppgötvun afbrigðis-
ins hafi vísindamenn aldrei komist
jafn nálægt því að uppgötva erfða-
fræðilegan uppruna plágunnar.
„Með þessari rannsókn hefur
okkur tekist að ferðast aftur í tím-
ann og rýna í það hvernig þessi
sýkill, sem haft hefur svo djúpstæð
áhrif á samfélag okkar, hefur þróast
í aldanna rás,“ segir aðalhöfundur
rannsóknarinnar, víðerfðamengja-
fræðingurinn Simon Rasmussen.
Vísindamennirnir fundu afbrigði
bakteríunnar í erfðaefni sem þeir
tóku úr líkamsleifum 20 ára gam-
allar konu sem lést fyrir um fimm
þúsund árum. Afbrigðið hefur að
geyma sömu eiginleika og farsóttin
banvæna býr yfir í dag.
Rasmussen og meðhöfundar hans
benda á að þetta ævaforna afbrigði
renni stoðum undir þá kenningu
að plágan hafi dreifst auðveldlega
milli manna á nýsteinöld með til-
komu stærri byggða, viðskiptaleiða
og tækniframfara.
„Plágan þróaðist úr tiltölulega
meinlausri örveru. Við höfum séð
sambærilega hluti gerast undan-
farin ár og áratugi í tilfelli bólu-
sóttar, malaríu, ebólu og Zika. Þetta
þróunarferli er afar virkt,“ segir
Rasmussen.
„Það er verðugt verkefni að reyna
að skilja hvernig meinlaust fyrir-
bæri þróast yfir í eitthvað sem er
svo bráðsmitandi.“ – khn
Elsta afbrigði plágunnar fannst í fimm
þúsund ára gamalli gröf í Svíþjóð
Beinahrúgan ævaforna sem hafði að
geyma afbrigðið. FréTTaBlaðið/cell
Aðferðin er ekki
fullkomin á þessum
tímapunkti, en þetta er
heillavænlegur upphafs-
punktur.
Abu Sin, vísindamaður við
Queensland-háskóla
8 . d E S E M B E R 2 0 1 8 L A U G A R d A G U R12 f R é t t I R ∙ f R é t t A B L A Ð I Ð
0
8
-1
2
-2
0
1
8

0
4
:1
4
F
B
1
2
0
s
_
P
1
1
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
1
0
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
0
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
1
2
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
1
A
F
-8
9
6
0
2
1
A
F
-8
8
2
4
2
1
A
F
-8
6
E
8
2
1
A
F
-8
5
A
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
5
A

F
B
1
2
0
s
_
7
_
1
2
_
2
0
1
8
C
M
Y
K