Safnablaðið Kvistur - 01.09.2017, Qupperneq 30

SAFNGRIPIR OG HEILSA
Gripir lenda á söfnum af marg-
víslegum ástæðum. Sumir
vegna aldurs síns, aðrir vegna
fegurðar. Sumir eru sjaldgæfir en
aðrir almennir og einkennandi. Þá
eru sumir handgerðir, aðrir hannað-
ir, og sumir segja sögu eða eru bara
svo sérstakir. E>að má t.d. segja um
þann grip sem hér er til umfjöllunar.
Hann hangir á vegg á neðri hæðinni í
safni sem áður var kennt við Norður-
Þingeyinga og heitir Snartarstaðir en
sem er nú hluti af Menningarmiðstöð
Þingeyinga.
Gripurinn sem um ræðir er orf sem
var sérsmíðað fyrir einhentan bónda,
Sigurgeir ísaksson frá Undirvegg
í Kelduhverfi (1860-1949). Tildrög
þess að hann missti handlegginn
voru þau að árið 1895 var Sigurgeir
ásamt bróður sínum að leita að fé.
Hann fann lamb í gjá og hugðist
bjarga því. En þar sem hann var að
losa stórt grjót við op gjárinnar, fékk
hann einhvers konar aðsvif eða áfall.
Hann vissi eklci af sér fyrr en hann
rankaði við sér ofan í gjánni með
hægri handlegginn fastan í stórgrýti
á gjárbarminum. Handleggurinn
hafði mölbrotnað frá olnboga að
öxl og stóðu beinflísar út úr opnum
sárum. Það varð Sigurgeiri til lífs að
hann gat kallað á bróður sinn sem
tókst að losa hann og sækja hjálp en
10 lcm voru til næsta bæjar. Hófst nú
langt og flókið ferðalag sem endaði á
Akureyri þar sem handleggurinn var
tekinn af honum.
Kunnur hagleiks- og hugvitsmaður,
Magnús Þórarinsson frá Halldórs-
stöðum í Laxárdal í S-Þingeyjarsýslu,
sá hinn sami og smíðaði fyrstu
spunavélar landsins, smíðaði orf
handa Sigurgeiri. Það var af sérstakri
gerð og þótti hreint furðuverkfæri
eða vél. Hingað til höfðu íslendingar
beitt orfinu með tveim höndum við
slátt. Það var næstum óskiljanlegt
að hægt væri að vinna það verk með
einni hendi. Sigurgeir fagnaði fram-
takinu þótt ekki hafi gengið vel í
fyrstu að handleika verkfærið. Hann
náði þó fljótlega tökum á því og ljóst
var að Magnús hafði hugsað uppfinn-
inguna rétt. Það var vel hægt að slá
með þessu vinstri handar orfi, meira
að segja með verulegum afköstum.
Sigurgeir hafði mikið vinnuþrek og
var útsjónarsamur að finna leiðir til
að gera það sem þurfti þrátt fyrir
sína fötlun. Hann sló allmikið með
orfinu en þó eingöngu á sléttu og
helst í mýrlendi.
Heimildir:
1969. Björn Guðmundsson, Árbók Þingeyinga
1977. Björn Haraldsson, Samvinnan
Sigrún Kristjánsdóttir, safnafræðingur
og deildarstjóri miðlunar og fræðslu
í Borgarsögusafni
Sigurgeir á Undirvegg
30