Ljósmæðrablaðið - 01.12.2017, Blaðsíða 24

24 LJÓSMÆÐRABLAÐIÐ - DESEMBER 2017
Elstu lög landsins um fóstureyðingar voru samin af Vilmundi Jónssyni
landlækni árið 1935. Með þeim var læknum heimilað að framkvæma
fóstureyðingar, sérstaklega ef heilsa móður var í húfi eða af félags-
legum ástæðum. Þurfti samþykki tveggja lækna að liggja fyrir til að
hægt væri að framkvæma fóstureyðinguna.
Eftir endurskoðun laganna árið 1975 voru lög nr. 25 samþykkt.
Þau fjalla um ráðgjöf og fræðslu varðandi kynlíf og barneignir og um
fóstureyðingar og ófrjósemisaðgerðir. Samkvæmt þeim er heimilt að
framkvæma fóstureyðingar fram að lokum 16. viku með samþykki
tveggja lækna eða læknis og félagsráðgjafa. Þessi lög eru ennþá í gildi
rúmum fjörutíu árum síðar og er Ísland eitt fárra landa í Evrópu þar
sem konur geta ekki sjálfar tekið þessa ákvörðun samkvæmt lögum þó
að venjan í framkvæmd sé í þá átt.
Í mars 2016 skipaði heilbrigðisráðherra nefnd til að endurskoða
lögin frá 1975. Nefndina skipuðu Sóley S. Bender, Guðrún Ögmunds-
dóttir og Jens A. Guðmundsson. Í skýrslu nefndarinnar, sem kom út
í nóvember á síðasta ári, eru settar fram nokkuð róttækar breytinga-
tillögur og fjallað á heildrænan hátt um kynheilbrigði fólks, rétt þess
til að taka ákvörðun um barneignir og mikilvægi þess að afmá alla
mismunun.
Til að glöggva okkur betur á innihaldi skýrslunnar tókum við viðtal
við Dr. Sóleyju S. Bender, sérfræðing í kynheilbrigði og prófessor við
Háskóla Íslands.
Hver var aðdragandinn að því að velferðarráðuneytið skipaði nefnd
til þess að endurskoða núgildandi lög um ráðgjöf og fræðslu varð-
andi kynlíf og barneignir og um fóstureyðingar og ófrjósemisað-
gerðir? Og af hverju er breytinga þörf í þessum málaflokki?
Ég held að það stafi fyrst og fremst af gríðarlegum þjóðfélagslegum
breytingum. Það eru komin rúm fjörutíu ár síðan gömlu lögin tóku
gildi og síðan þá hefur mjög margt gerst í mannréttindamálum og alls
kyns samþykktir verið gerðar til dæmis í sambandi við að afmá alla
mismunun gagnvart konum, varðandi réttarstöðu fatlaðra og fleira og
fleira. Mannréttindamál og það að líta til einstaklingsins, að hann hafi
rétt til þess að taka ákvarðanir um sitt líf er búið að vera heilmikið í
umræðunni og það tengist þjóðfélagslegum breytingum sem hafa átt
sér stað. Það hefur mikið gerst hvað þessi mál varðar og þannig má
segja að núgildandi lög endurspegli ekki til dæmis þennan mikilvæga
þátt er lýtur að sálfsákvörðunarrétti kvenna.
Hverjar eru helstu breytingarnar sem nefndin leggur til í skýrslunni?
Núgildandi lög frá 1975 eru í þremur hlutum. Fyrsti hlutinn snýr
að ráðgjöf og fræðslu, annar hlutinn að fóstureyðingum og sá þriðji
að ófrjósemisaðgerðum. Í skýrslu nefndarinnar er komið með tillögur
að breytingum varðandi alla þrjá hlutana en það sem er allra stærst
varðar sjálfsákvörðunarrétt konunnar til að binda endi á þungun. Síðan
leggjum við líka til hlutlausari hugtakanotkun í sambandi við þennan
málaflokk með því að nota frekar hugtakið „þungunarrof“ í stað „fóst-
ureyðingar“. Ég mundi líka segja að breytingarnar sem varða kynheil-
brigðismálin séu mjög mikilvægar. Nú er í fyrsta skipti verið að leggja
til að stofnað verði svokallað fagráð um kynheilbrigði sem lagt er til að
standi að því að vinna að kynheilbrigðisáætlun. Þannig getur myndast
farvegur til þess að hægt sé að vinna að alls kyns forvörnum á þessu
sviði á markvissan og góðan hátt. Einnig er lagt til að getnaðarvarnir
verði gerðar aðgengilegri fyrir ákveðna aldurshópa. Við erum með því
að reyna að aðgerðabinda þessa þætti.
Þú talar um sjálfsákvörðunarrétt kvenna sem þungamiðju í þessum
breytingatillögum. Getur þú sagt okkur aðeins frá því á hvaða
forsendum það er?
Sú hugmynd að konur séu sjálfráðar í þeirri ákvörðun hvort þær
vilji binda endi á þungun er alls ekki ný af nálinni. Til dæmis var það
skoðun Vilmundar Jónssonar landlæknis árið 1934, ári áður en fyrri
lög um fóstureyðingar tóku gildi. Mig langar að lesa fyrir ykkur það
sem hann sagði þá: „Mundi ég fyrir mitt leyti jafnvel geta fallist á
þá löggjöf um fóstureyðingar, er þeir heimta sem lengst vilja ganga
og láta konu með öllu sjálfráða um, hvort þær vilja verða mæður eða
ekki.“ Þannig að þetta eru alls ekki nýjar hugmyndir. Það verður svo
aftur veruleg umræða um þennan þátt laganna áður en núgildandi lög
frá 1975 tóku gildi. Þá er fyrst lagt fram frumvarp árið 1973 þar sem
fjallað er um að kona geti sjálf tekið ákvörðun um fóstureyðingu til
loka 12. viku meðgöngu. Þetta var mjög umdeilt og á endanum þurfti
að draga þetta til baka, ný nefnd eingöngu skipuð karlmönnum var
skipuð og þetta tekið út. Í staðinn var sett inn ákvæði um að konur
þyrftu samþykki tveggja lækna eða læknis og félagsráðgjafa. Það er
því búin að vera töluverð forsaga, nú eru svo aftur liðin rúm fjörutíu ár
og ennþá er þetta svona. Við erum komin á þann stað í íslensku samfé-
lagi í dag að það þykir sjálfsagðara að hugsa eftir þessum farvegi.
Kona geti sjálf tekið ákvörðun um þetta og við treystum henni til að
gera það. Hún er frjáls í sinni ákvarðanatöku og við virðum það.
Ég vil líka segja að við vorum ekki eingöngu að hugsa um þetta
í samhengi við mannréttindasamþykktir og alþjóðasamfélagið heldur
líka að leggja okkur fram við að skilja okkar samfélag og hlusta
á raddir íslenskra kvenna. Ári áður en nefndin tók til starfa kom út
bókin Rof, frásagnir kvenna af fóstureyðingum. Þar er fjöldi frásagna
íslenskra kvenna af fóstureyðingum og í þessum frásögnum er ákveðið
ákall um að þær megi taka þessa ákvörðun sjálfar. Þannig að segja má
að við í nefndinni höfum hlustað á raddir kvenna sem hafa gengið í
gegnum þessa reynslu.
Ein umdeildasta breytingatillagan snýr að tímamörkum þungunar-
rofs þar sem lagt er til að þungunarrof að ósk konu sé leyfilegt til
loka 22. viku. Af hverju telur nefndin nauðsynlegt að útvíkka tíma-
mörkin svo mikið frá eldri lögum, hvaða rök eru fyrir hendi?
Ef miðað væri við að konan mætti eingöngu ákveða með þungunar-
rof til loka 12. viku, þá spyr ég; erum við þá að virða sjálfsákvörðunar-
rétt hennar til þungunarrofs? Við erum í raun ekki að gera það nema
að takmörkuðu leyti. Erum við þá að segja að eftir 12. viku þungunar
sé kona ekki sjálfráð um þessa ákvörðun og að hún sé ekki vitsmuna-
lega fær um að taka slíka ákvörðun? Þannig að það eru margar spurn-
ingar sem vakna ef við ætlum að taka af henni sjálfsákvörðunarréttinn
á ákveðnum tíma.
SJÁLFSÁKVÖRÐUNARRÉTTUR
OG ÞUNGUNARROF
Viðtal við Dr. Sóleyju S. Bender um tillögur að lagabreytingum
V I Ð TA L