Morgunblaðið - 13.09.2018, Blaðsíða 24

24 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. SEPTEMBER 2018
minjanna og menningarlegt gildi
þeirra og eru fiskibyrgin hluti af
því.
Aðrar minjar á úttektarsvæðinu
eru túngarður Glóru (1894 6), fjár-
hús (1894-1) og rétt (1894-15).
„Þessar minjar eru hluti af minja-
heild á minjasvæði í Glóru sem er
einstakt, einkum vegna þess að það
myndar óraskaða heild og er góður
fulltrúi fyrir hjáleigu frá 20. öld í
nágrenni Reykjavíkur. Fáir staðir
státa af svo heillegum minjum sem
sýna heilt bæjarstæði,“ segir í forn-
leifaskráningunni.
Fiskbyrgjunum átta er öllum lýst
og hér er dæmi um slíka lýsingu:
„Staðhættir: Á klettabrún við sjóinn
neðan við Glóruholt. Ferköntuð um
7x6,5 metra grjóthlaðin rúst sem
svipar til þeirra fiskibyrgja sem eru
þarna í nágrenninu. Rústin er
greinileg og mikið af smærri stein-
um sem mynda umgjörð. Opin í
norðvestur við klettabrúnina, hefur
líklega hrunið fram vegna sjávar-
rofs.“
Niðurstaðan er sú að þessar minj-
ar geti verið í mikilli hættu vegna
framkvæmda og sjávarrofs.
Reykjavíkurborg skoðar nú
hvernig hægt er að bregðast við
umsögn Minjastofnunar og mun
eiga samráð við stofnunina um það
á kynningartíma vinnslutillögu
vegna Álfsnesvíkur. Skoða þurfi
hvort mögulegt sé að grípa til mót-
vægisaðgerða sem t.d. gætu falið í
sér að skráðum minjum á svæðinu
yrði hlíft að hluta eða öllu leyti,
fornleifarannsóknir og/eða aðrar
leiðir við varðveislu minjanna.
„Niðurstaða ítarlegs kostamats er
að aðrar staðsetningar fyrir starf-
semi Björgunar eru ekki tiltækar
þannig að sá kostur að leita annað
er illfær,“ segir í umhverfisskýrslu,
sem tekin var saman vegna Álfs-
nesvíkur. Björgun skoðar einnig
hvernig hægt er að bregðast við til-
mælum Minjastofnunar.
Af þeim svæðum sem skoðuð hafa
verið telst Álfsnesvík lang-
heppilegasta staðsetningin fyrir
starfsemi Björgunar. Þar verði
hægt að útbúa gott athafnasvæði
með aðgengi að sjó. Svæðið sé sem
næst þéttbýli höfuðborgarsvæð-
isins, þar sem stuttar aksturs-
vegalengdir leiði til minni útblásturs
gróðurhúsalofttegunda og minna
slits á vegum.
Grjótið gæti stöðvað flutninginn
 Í Álfsnesvík eru leifar af átta fiskbyrgjum  Eru líklega frá þeim tíma þegar Þerneyjarsund var
útflutningshöfn fyrir skreið á tímabilinu 1300-1500  Skoðað hvort hægt er að vernda minjarnar
Björgun ehf. var stofnað þann
11. febrúar 1952. Reksturinn
snerist í upphafi um björgun
strandaðra skipa og er nafn fé-
lagsins þannig til komið. Árið
1954 eignaðist Björgun sitt
fyrsta dæluskip sem hlaut nafn-
ið Leo og var það fyrsti vísir að
breyttri starfsemi fyrirtækisins.
Félagið hafði lengi aðstöðu
við Vatnagarða í Reykjavík. Árið
1976 flutti það starfsemi sína
að Sævarhöfða við Elliðaárvog.
Þar landa skip Björgunar hrá-
efni úr sjó þar sem fram fer
frekari úrvinnsla á því. Efnið er
notað til mannvirkjagerðar af
ýmsu tagi. Frá árinu 2008 hefur
Björgun starfrækt námuna í
Lambafelli í Þrengslum.
Skip í rekstri Björgunar eru
dæluskipin Sóley og Dísa, efn-
isflutningapramminn Pétur
mikli og gröfupamminn Reynir.
Björgun er einnig með verk-
takastarfsemi á sviði hafnar-
dýpkana. Hjá Björgun starfa að
jafnaði um 30 manns.
Efnistaka á
sjó og landi
STARFSEMI BJÖRGUNAR
Ljósmynd/Borgarsögusafn
Álfsnesvík Fiskbyrgi á klettabrún við sjóinn neðan við Glóruholt. Ferköntuð um 7x6,5 metra grjóthlaðin rúst sem
svipar til annarra fiskibyrgja sem eru þarna í nágrenninu. Rústin er enn greinileg. Í bakgrunni má sjá Þerney.
Fornleifar við Álfsnesvík
Kortagrunnur: LUKR
Fornleifar, 100 ára eða eldri
Herminjar frá 1940 eða yngri
Túngarðar
Álfsnesvík
Nesvík
Þerney
Víðines
Álfsnes
Glóra
Sundakot
Gunnunes
Þe
rn
ey
jar
su
nd
BAKSVIÐ
Sigtryggur Sigtryggsson
sisi@mbl.is
Þeirri spurningu verður svarað á
næstu mánuðum hvort grjót sem
menn röðuðu upp á árunum 1300-
1500 verði þess valdandi að hætt
verði við framkvæmdir á 21. öldinni.
Hér er um að ræða fyrirhugaðan
flutning á starfsemi Björgunar ehf.
úr Ártúnshöfða í sunnanverða Álfs-
nesvík við Þerneyjarsund.
Eins og fram kom í Morgun-
blaðinu í síðustu viku hefur Minja-
stofnun beint þeim tilmælum til
Reykjavíkurborgar að fundin verði
önnur staðsetning fyrir starfsemi
Björgunar. Byggir Minjastofnun til-
mæli sín á niðurstöðu fornleifa-
skráningar á svæðinu, en þar sé að
finna einstaka minjaheild með minj-
um um verslun, útveg og landbúnað.
Í Álfsnesvík eru áform um land-
fyllingu í sjó, minnst 50.000 fer-
metrar, og viðlegubryggju þar sem
skip, 1.350 tonn og stærri, geti lagst
að til losunar og lestunar. Þangað
verður flutt efni sem skip Björg-
unar dæla úr námum á hafsbotni,
það unnið og selt. Fyrirtækið þarf
einnig talsvert rými í landi undir
starfsemi sína.
Borgarsögusafn Reykjavíkur hef-
ur birt skýrslu um fornleifaskrán-
ingu á efnisvinnslusvæði í Álfs-
nesvík við Þerneyjarsund. Anna
Lísa Guðmundsdóttir og Margrét
Björk Magnúsdóttir unnu að vett-
vangsskráningu í október 2017 og
maí 2018, og samhliða var unnið að
heimildarannsóknum, úrvinnslu
gagna og skýrslugerð.
Merkar, sögulegar minjar
Í skýrslunni er greint frá forn-
leifaúttekt á hluta af jörðunum
Glóru (Urðarkoti, Hjallneshjáleigu,
Sundakoti (Niðurkoti) og Álfsnesi
vegna mats á umhverfisáhrifum
framkvæmdar auk breytingar á
aðalskipulagi og gerð deiliskipulags.
Niðurstöður eru helstar:
„Á úttektarsvæðinu er að finna
merkar sjávarútvegsminjar, leifar
af átta fiskbyrgjum, líklega frá þeim
tíma þegar Þerneyjarsund var út-
flutningshöfn fyrir skreið á tíma-
bilinu 1300-1500. Byrgin eru flest
hringlaga, grjóthlaðin, og eru í vest-
anverðu Glóruholti, eitt þeirra er þó
torfhlaðið(1894-7). Í byrgjunum var
fiskur þurrkaður og/eða geymdur á
meðan hann beið útflutnings.“
Ennfremur segir að minjasvæði
Sundakots og búðasvæði versl-
unarstaðarins við Þerneyjarsund
séu einstakar minjar og engar líkar
í Reykjavík, bæði hvað varðar aldur
Saga Sundakots er nokkuð sérstök,
þar sem í túnfætinum hefur verið
verslunarstaður á miðöldum,
nefndur Þerneyjarsund. Svo segir í
fornleifaskráningunni.
Á þjóðveldisöld voru helstu út-
flutningsvörur Íslendinga ullar-
vörur. Helstu kauphafnirnar, „hin
sjálfgerðu skipalægi frá náttúrunn-
ar hendi, hafa verið í grennd við að-
al landbúnaðarhéruðin .“ Til eru
heimildir um siglingu hafskipa í El-
liðaár og Leiruvog á þjóðveldistím-
anum en líklega hefur Hvítá í Borg-
arfirði verið helsti verslunar-
staðurinn á svæðinu fram til ársins
1340 en þá fer að bera á breyt-
ingum .
Á fyrri hluta 14. aldar varð mikil
breyting á viðskiptum við Ísland en
þá hófst útflutningur á skreið sem
átti eftir að vera meginútflutnings-
vara Íslendinga fram á 19. öld. Þá
urðu nýjar hafnir fyrir valinu, hafn-
ir „sem lágu vel við sjósókn, á sunn-
an - og vestanverðu landinu“.
Þorleifur Óskarsson telur að
langmest af fiski hafi verið flutt út
frá Vestmannaeyjum, Faxaflóa,
Snæfellsnesi og Vestfjörðum.
Helstu kauphafnir í grennd við Sel-
tirninga voru við Þerneyjarsund, í
Hafnarfirði og Hvalfirði.
Elsta heimild um höfn við Þern-
eyjarsund er Kjalnesinga saga en
þar segir: „Eftir það býr Örlygur
ferð sína og er frá ferð hans það
fyrst að segja að allt gekk eftir því
sem biskup sagði. Hann tók í Þern-
eyjarsundi höfn. Síðan fór hann að
finna Helga bjólu og tók hann vel
við honum. Reisti Örlygur þar nú
bú og kirkju og bjó þar síðan til
elli.“
Saga þessi er talin vera rituð á
14. öld og þykir nokkur ævin-
týrablær á henni. Þrátt fyrir það er
ekki óvarlegt að ætla að höfundur
hafi þekkt til þess að skip tækju
höfn við Þerneyjarsund enda styðja
aðrar heimildir það. Til dæmis er
nokkrum sinnum minnst á Þern-
eyjarsund í annálum.
En hvenær lauk tímabili kaup-
hafnar við Þerneyjarsund og hvers
vegna? „Helgi Þorláksson telur að
skipakomur og kaupstefnur hafi
verið töluverðar við Þerney um
1400 og fram á 15. öld. Siglinga-
tækninni hafi svo fleygt fram á 15.
öld og um 1500 komust menn næst-
um því á þá vík er þeir kusu,“ segir
í fornleifaskráningunni.
Var meðal helstu kauphafna
 Kjalnesinga saga er heimild um höfn við Þerneyjarsund
Smart föt, fyrir smart konur
Holtasmári 1
201 Kópavogur
sími 571 5464
Str. 38-52